Գործնական քերականություն

Ըստ տրված կաղապարների՝  կազմի՛ր բարդ նախադասություններ:

Թեկուզ……………… , այնուամենայնիվ………..:

Թեպետ………………, սակայն………………….:

Չնայած որ………….., բայց………………………:

Թեև…………………., բայց և այնպես……………:

Թեկուզ նա գեր է, այնուամենայնիվ կարողանում է արագ վազել:

Թեպետ նա վատառողջ էր, սակայն ներկա գտնվեց ժողովին:

Չնայած որ դու խելացի ես, բայց դու պետք է պատրաստվես քննությանը:

Թեև նրանք շատ էին աշխատել, բայց չկարողացան պատասխանել հարցերին:

Ըստ տրված կաղապարների` կազմի՛ր բարդ նախադասություններ:

Եթե լավ աշխատես, ապա արդյունքի կհասնես:

Քանի որ նա վատառողջ էր, հետևաբար ներկա չգտնվեց միջոցառմանը:

Որովհետև նա լավ է աշխատում, ուստի արդյունքի կհասնի:

Քանզի նա գիտակցում է իր սխալը, ուրեմն այլևս դա չի կրկնի :

Ըստ տրված կաղապարների` կազմի՛ր բարդ նախադասություններ: Փորձի՛ր բացատրել՝ ստորակետը այս կառույցներում ինչ դեր  ունի:

…………………., այլապես…………….:

Ոչ թե…………., այլ…………………….:

……………….., այլ ոչ թե………………:

Զենքը դիր գետնին, այլապես կկրակեմ։

Ոչ թե մնա տանը, այլ զբաղվիր մեկ այլ կարևոր գործով։

Աշխատանք գտիր, այլ ոչ թե անգործ նստիր։

Տրված ընդարձակ նախադասությունները դարձրու համառոտ` թողնելով միայն ենթական ու ստորոգյալը:

Ձկները իջել էին :

Մենք կարդում էինք:

Երեկոն խաղաղ էր:

Խանութը փակ էր:

Եղբայրն ու քույրը կարոտում էին:

Հրամանները կատարվում էին:

Անձրևն ու կարկուտը հաջորդում էին:

Աչքը ճանապարհին էր:

Առաջադրանքներ:

Տրված պարզ համառոտ նախադասությունները դարձնել պարզ ընդարձակ:

Ես հիշում եմ: Օրինակ` Մինչև հիմա ես հիշում եմ այդ տխուր դեպքը:

Արևը լուսավորում է մեր կյանքն ու հոգիները:

Տարիներ անց այս ջուրը քչքչում է :

Շենքը ուներ պայծառ լուսավորություն:

Հայրը բարկացավ որդու արարքից:

Նրանք պայքարեցին հանուն հայրենիքի ազատության:

Հովիտները երևում էին հեռվում:

Կետադրե՛լ նախադասությունները և ձևաբանորեն վերլուծե՛լ․

Կհանդիպես նրան, բայց հաջողություն չեմ ակնկալում:

Ուսին մնացել է խոռոչաձև սպի,  իսկ հոգում՝ չսպիացող մի ցավ:

Մեքենան դղրդյունով անցավ քարե նեղ կամուրջը,  մի քանի կիլոմետր համաչափ վազքով սլացավ գետի ափով, ապա բարձրացավ քարքարոտ ճանապարհով:

Թողել եմ ներքև և ՛փառք, և՛ գանձ, և՛ քեն, և՛ նախանձ:

Ո՛չ հայրենիք ունի,  ո՛չ տուն,  ո՛չ անուն:

Կրակը լափեց թե՛ սերմ, թե՛ սերմնացան:

Նա այն հարուստներից էր, որոնց պարսկերեն հորջորջումով կոչում են նովսիքա, այսինքն՝ նոր քսակի տեր:

Հովիվներն աշխատում էին թաքցնել ոչխարների հոտերը և գուժում էին այդ բոթը:

Երիտասարդը մխրճվել էր մինչև հատակը և ոչ մի ապարանք չէր տեսել այդտեղ:

Կրակները վաղուց հանգել էին,  և շարժումը դադարել էր:

Տներում վառվում էին կրակները, և գյուղի վրա բացվում էր պարզ ու աստղազարդ երկինքը:

Հանգչում էին լույսերը, և մի ակնթարթում մասրենին կորչում էր խավարի մեջ:

Վերաբերական կոչվում են այն բառերը, որոնք արտահայտում են խոսողի իմացական կամ գնահատողական վերաբերմունքը և եղանակավորում կամ երանգավորում են նախադասությունը կամ որևէ անդամ։ Ըստ իրենց արտահայտած վերաբերմունքային կամ երանգային իմաստի վերաբերականները լինում են․

հաստատական

գնահատողական

ժխտական

սաստկական

երկբայական

սահմանափակման

Հաստատական վերաբերականներ։ Արտահայտում են խոսողի հաստատական վերաբերմունքը գործողության կամ եղելության նկատմամբ։ Հաստատական վերաբերականներն են՝ այո՛, արդարև, անշո՛ւշտ, իհարկե, իրավ, անպատճառ, անկասկած, անտարակույս, անպայման, իրոք, իրոք որ, իսկապես որ, հարկավ, հիրավի, իսկևիսկ։ Հաստատական երանգ են արտահայտում նաև որոշ կապակցություններ՝ առանց այլևայլության, ինչ էլ լինի, ինչ գնով էլ լինի, ինչպես չէ,

Գնահատողական վերաբերականներ։ Արտահայտում են խոսողի խրախուսական, հավանության, զղջման կամ կարեկցական վերաբերմունքը գործողության կամ եղելության նկատմամբ։ Գնահատողական վերաբերականներն են՝ բարեբախտաբար, դժբախտաբար, ցավոք, տարաբախտաբար, ախր, չէ որ։

Ժխտական վերաբերականներ։ Ոչ պատասխանական բառը և չէ ժխտական բայը գործածվելով ժխտական նախադասության հետ, շեշտում են ժխտումը և դառնում ժխտական վերաբերականներ։

Սաստկական վերաբերականներ։ Դրվելով նախադասության այս կամ այն անդամի վրա՝ սաստկական վերաբերականները շեշտում, սաստկական երանգ են հաղորդում նրան։ Սաստկական վերաբերականներն են՝ անգամ, էլ, ևեթ, հենց, իսկ, մանավանդ, նամանավանդ, նույնիսկ, մինչև իսկ, մինչև անգամ։

Երկբայական վերաբերականներ։ Արտահայտում են խոսողի երկբայական, այսինքն թվացող կամ հավանական վերաբերմունքը եղելության կամ գործողության նկատմամբ։ Երկբայական վերաբերականներն են՝ արդյոք, ասես, ասես թե, գուցե, միգուցե, դիցուք, դիցուք թե, երևի, թերևս, կարծեմ, կարծես, կարծես թե, իբր, իբր թե, իբր(և) թե, չլինի, չլինի թե և այլն։

Սահմանափակման վերաբերականներ։ Դրվելով նախադասության այս կամ այն անդամի վրա՝ սահմանափակման վերաբերականները առանձնացնում, սահմանազատում են նրան։ Սահմանափակման վերաբերականներն են գոնե, գեթ, լոկ, սոսկ, թեկուզ, միայն, միայն թե, միմիայն։

Վերաբերականների կազմությունը և ուղղագրությունը։

Վերաբերականներն ըստ կազմության լինում են պարզ, բարդ և ածանցավոր։

Պարզ վերբերականներ են՝ ահա, անգամ, գեթ, գոնե, իբր, իսկ, թող, լոկ, խո, խոմ, հենց, հո, մանավանդ, ոչ և այլն։

Բարդ վերաբերականներն են՝ իբր թե, իբրև, իրավ որ, իրոք որ, թերևս, թեկուզ, կարծես, միգուցե, միթե, մինչև անգամ, մինչև իսկ, նույնիսկ և այլն։

Ածանցավոր և բարդածանցավոր վերաբերականներն են՝ անկասկած, անպատճառ, անտարակույս, բարեբախտաբար, դժբախտաբար, տարաբախտաբար, իսկապես, միայն և այլն։

Բարդ վերաբերականները գրվում են կա՛մ միացած, կա՛մ անջատ բաղադրիչներով։

1. Միացած բաղադրիչներով գրվում են՝ ահավասիկ, թեկուզ, թերևս, իբրև, իհարկե, միգուցե, միթե, նամանավանդ, նույնիսկ և այլն։

2. Անջատ կամ հարադրությամբ գրվում են թե, որ շաղկապներով, ինչպես նաև իսկ, անգամ և մի քանի այլ բաղադրիչներով հարադրված հետևյալ վերաբերականներ՝ ասես թե, դժվար թե, իբր թե, իբրև թե, կարծես թե, հազիվ թե, չլինի թե, իսկապես որ, իրավ որ, իրոք որ, իսկ և իսկ, ըստ երևույթին, մինչև անգամ, մինչև իսկ և այլն։

Վերաբերականների կետադրությունը

1. Ամբողջ նախադասությունը կամ եղելությունը եղանակավորող վերաբերականներն առանձին հնչերանգով անջատվում են նախադասության անդամներից։ Գրավոր խոսքում այդ անջատումը կատարվում է ստորակետով։

2. Խոսողի հարցական վերաբերմունքն արտահայտող երկբայական վերաբերակնների վրա կարող է դրվել հարցական նշան։

Երբ հարցումը կոնկրետանում է նախադասության որևէ անդամի վերաբերյալ, վերաբերակնները հարցական նշան չեն ստանում։

3. Այո, ոչ պատասխանական բառերն ու չէ–ն որպես վերաբերական գործածվելիս շեշտվում են։

Առաջադրանքներ

1․ Վերաբերականները խմբավորե՛լ ըստ տեսակների։

Բարեբախտաբար, արդարև, անշուշտ, միայն, ահավասիկ, ի դեպ,

անպատճառ, ահա,անպայման, իսկապես, իրոք, հիրավի, ո՛չ, չէ՛, գուցե, երևի,

իմիջիայլոց, թերևս, կարծեմ, կարծես, միգուցե, այնուամենայնիվ, մի՞թե, արդյոք,

երանի, ցավոք, նույնիսկ, մանավանդ, մինչև իսկ, գեթ, լոկ, գոնե, կարծես թե,

սոսկ, միայն թե, անկասկած, հապա, մի, համենայն դեպս, այսուհետ։

Գնահատողական — դժբախտաբար

Հաստատական — անկասկած, արդարև, անշուշտ, անպատճառ, անպայման, իսկապես, իրոք, հիրավի, անկասկած

Սահմանափակման — միայն, մի՞թե, գեթ, լոկ, գոնե, սոսկ, միայն թե

Ցուցական — ահավասիկ, ահա

Զիջական — ի դեպ, իմիջիայլոց, այնուամենայնիվ, համենայն դեպս, այսուհանդերձ

Ժխտական — ոչ, չէ, ցավոք,

Երկբայական — գուցե, երևի, թերևս, կարծեմ, կարծես, միգուցե, այնուամենայնիվ, արդյոք, կարծես թե

Սաստկական — նույնիսկ, մանավանդ, մինչև իսկ,

Կամային — հապա, մի

2․ Գտի՛ր վերաբերականները.

Մի՞թե վերջին պոետն եմ ես,

Վերջին երգիչն իմ երկրի,

Մա՞հն է արդյոք, թե նի՞նջը քեզ

Պատել, պայծառ Նաիրի։

Վտարանդի, երկրում աղոտ,

Լուսեղ, քեզ եմ երազում,

Եվ հնչում է, որպես աղոթք

Արքայական քո լեզուն։

Հնչում է միշտ խոր ու պայծառ,

Եվ խոցում է, և այրում,

Արդյոք բոցե վարդե՞րդ են վառ,

Թե՞ վերքերն իմ հրահրուն։

Ահով ահա կանչում եմ քեզ

Ցոլա, ցնորք Նաիրի՛, —

Մի՞թե վերջին պոետն եմ ես,

Վերջին երգիչն իմ երկրի…

3. Տրված վերաբերականները գրի՛ր ըստ կազմության՝ գոնե, նույնիսկ, իբր, անպատճառ, իբրև թե, ահա, կարծես թե, բարեբախտաբար։

Պարզ- գոնե, իբր, ահա

բարդ- նույնիսկ, իբրև թե, կարծես թե

ածանացավոր- անպատճառ

բարդածանցավոր- բարեբախտաբար

4. Կետադրի՛ր տրված նախադասությունները։

Իրոք, նրան չէր հաջողվել որևէ աշխատանք գտնել: Ո՛չ, դա միայն ինձ է վերաբերում: Ընկերս, անշուշտ, միշտ ինձ հետ է: Արդյո՞ք լուծում ունի այս հարցը:

5. Գտի՛ր վերաբերականները, նշի՛ր տեսակը:

Իմ ուզածի պես էլ եղավ: Իհարկե իմ սրտով է այդ պատմությունը: Գեթ մի բառ ասա, մի բան խոսիր: Ցավոք, մեզնից ոչինչ կախված չէր: Թերևս այս մասին նորից խոսենք: Այդ պատմությունը, ո՛չ, չի կարող որևէ դեր ունենալ:

Իմ ուզածի պես էլ եղավ: -էլ- սաստկական

Իհարկե իմ սրտով է այդ պատմությունը: — իհարկե- հաստատական

Գեթ մի բառ ասա, մի բան խոսիր: — գեթ- սահմանափակման

Ցավոք, մեզնից ոչինչ կախված չէր: — ցավոք- գնահատողական

Թերևս այս մասին նորից խոսենք: — թերևս- երկբայական

Այդ պատմությունը, ո՛չ, չի կարող որևէ դեր ունենալ: — ո՛չ- ժխտական

Վերաբերական կոչվում են այն բառերը, որոնք արտահայտում են խոսողի իմացական կամ գնահատողական վերաբերմունքը և եղանակավորում կամ երանգավորում են նախադասությունը կամ որևէ անդամ։ Ըստ իրենց արտահայտած վերաբերմունքային կամ երանգային իմաստի վերաբերականները լինում են․

հաստատական

գնահատողական

ժխտական

սաստկական

երկբայական

սահմանափակման

Հաստատական վերաբերականներ։ Արտահայտում են խոսողի հաստատական վերաբերմունքը գործողության կամ եղելության նկատմամբ։ Հաստատական վերաբերականներն են՝ այո՛, արդարև, անշո՛ւշտ, իհարկե, իրավ, անպատճառ, անկասկած, անտարակույս, անպայման, իրոք, իրոք որ, իսկապես որ, հարկավ, հիրավի, իսկևիսկ։ Հաստատական երանգ են արտահայտում նաև որոշ կապակցություններ՝ առանց այլևայլության, ինչ էլ լինի, ինչ գնով էլ լինի, ինչպես չէ,

Գնահատողական վերաբերականներ։ Արտահայտում են խոսողի խրախուսական, հավանության, զղջման կամ կարեկցական վերաբերմունքը գործողության կամ եղելության նկատմամբ։ Գնահատողական վերաբերականներն են՝ բարեբախտաբար, դժբախտաբար, ցավոք, տարաբախտաբար, ախր, չէ որ։

Ժխտական վերաբերականներ։ Ոչ պատասխանական բառը և չէ ժխտական բայը գործածվելով ժխտական նախադասության հետ, շեշտում են ժխտումը և դառնում ժխտական վերաբերականներ։

Սաստկական վերաբերականներ։ Դրվելով նախադասության այս կամ այն անդամի վրա՝ սաստկական վերաբերականները շեշտում, սաստկական երանգ են հաղորդում նրան։ Սաստկական վերաբերականներն են՝ անգամ, էլ, ևեթ, հենց, իսկ, մանավանդ, նամանավանդ, նույնիսկ, մինչև իսկ, մինչև անգամ։

Երկբայական վերաբերականներ։ Արտահայտում են խոսողի երկբայական, այսինքն թվացող կամ հավանական վերաբերմունքը եղելության կամ գործողության նկատմամբ։ Երկբայական վերաբերականներն են՝ արդյոք, ասես, ասես թե, գուցե, միգուցե, դիցուք, դիցուք թե, երևի, թերևս, կարծեմ, կարծես, կարծես թե, իբր, իբր թե, իբր(և) թե, չլինի, չլինի թե և այլն։

Սահմանափակման վերաբերականներ։ Դրվելով նախադասության այս կամ այն անդամի վրա՝ սահմանափակման վերաբերականները առանձնացնում, սահմանազատում են նրան։ Սահմանափակման վերաբերականներն են գոնե, գեթ, լոկ, սոսկ, թեկուզ, միայն, միայն թե, միմիայն։

Վերաբերականների կազմությունը և ուղղագրությունը։

Վերաբերականներն ըստ կազմության լինում են պարզ, բարդ և ածանցավոր։

Պարզ վերբերականներ են՝ ահա, անգամ, գեթ, գոնե, իբր, իսկ, թող, լոկ, խո, խոմ, հենց, հո, մանավանդ, ոչ և այլն։

Բարդ վերաբերականներն են՝ իբր թե, իբրև, իրավ որ, իրոք որ, թերևս, թեկուզ, կարծես, միգուցե, միթե, մինչև անգամ, մինչև իսկ, նույնիսկ և այլն։

Ածանցավոր և բարդածանցավոր վերաբերականներն են՝ անկասկած, անպատճառ, անտարակույս, բարեբախտաբար, դժբախտաբար, տարաբախտաբար, իսկապես, միայն և այլն։

Բարդ վերաբերականները գրվում են կա՛մ միացած, կա՛մ անջատ բաղադրիչներով։

1. Միացած բաղադրիչներով գրվում են՝ ահավասիկ, թեկուզ, թերևս, իբրև, իհարկե, միգուցե, միթե, նամանավանդ, նույնիսկ և այլն։

2. Անջատ կամ հարադրությամբ գրվում են թե, որ շաղկապներով, ինչպես նաև իսկ, անգամ և մի քանի այլ բաղադրիչներով հարադրված հետևյալ վերաբերականներ՝ ասես թե, դժվար թե, իբր թե, իբրև թե, կարծես թե, հազիվ թե, չլինի թե, իսկապես որ, իրավ որ, իրոք որ, իսկ և իսկ, ըստ երևույթին, մինչև անգամ, մինչև իսկ և այլն։

Վերաբերականների կետադրությունը

1. Ամբողջ նախադասությունը կամ եղելությունը եղանակավորող վերաբերականներն առանձին հնչերանգով անջատվում են նախադասության անդամներից։ Գրավոր խոսքում այդ անջատումը կատարվում է ստորակետով։

2. Խոսողի հարցական վերաբերմունքն արտահայտող երկբայական վերաբերակնների վրա կարող է դրվել հարցական նշան։

Երբ հարցումը կոնկրետանում է նախադասության որևէ անդամի վերաբերյալ, վերաբերակնները հարցական նշան չեն ստանում։

3. Այո, ոչ պատասխանական բառերն ու չէ–ն որպես վերաբերական գործածվելիս շեշտվում են։

Առաջադրանքներ

1․ Վերաբերականները խմբավորե՛լ ըստ տեսակների։

Բարեբախտաբար, արդարև, անշուշտ, միայն, ահավասիկ, ի դեպ,

անպատճառ, ահա,անպայման, իսկապես, իրոք, հիրավի, ո՛չ, չէ՛, գուցե, երևի,

իմիջիայլոց, թերևս, կարծեմ, կարծես, միգուցե, այնուամենայնիվ, մի՞թե, արդյոք,

երանի, ցավոք, նույնիսկ, մանավանդ, մինչև իսկ, գեթ, լոկ, գոնե, կարծես թե,

սոսկ, միայն թե, անկասկած, հապա, մի, համենայն դեպս, այսուհետ։

Գնահատողական — դժբախտաբար

Հաստատական — անկասկած, արդարև, անշուշտ, անպատճառ, անպայման, իսկապես, իրոք, հիրավի, անկասկած

Սահմանափակման — միայն, մի՞թե, գեթ, լոկ, գոնե, սոսկ, միայն թե

Ցուցական — ահավասիկ, ահա

Զիջական — ի դեպ, իմիջիայլոց, այնուամենայնիվ, համենայն դեպս, այսուհանդերձ

Ժխտական — ոչ, չէ, ցավոք,

Երկբայական — գուցե, երևի, թերևս, կարծեմ, կարծես, միգուցե, այնուամենայնիվ, արդյոք, կարծես թե

Սաստկական — նույնիսկ, մանավանդ, մինչև իսկ,

Կամային — հապա, մի

2․ Գտի՛ր վերաբերականները.

Մի՞թե վերջին պոետն եմ ես,

Վերջին երգիչն իմ երկրի,

Մա՞հն է արդյոք, թե նի՞նջը քեզ

Պատել, պայծառ Նաիրի։

Վտարանդի, երկրում աղոտ,

Լուսեղ, քեզ եմ երազում,

Եվ հնչում է, որպես աղոթք

Արքայական քո լեզուն։

Հնչում է միշտ խոր ու պայծառ,

Եվ խոցում է, և այրում,

Արդյոք բոցե վարդե՞րդ են վառ,

Թե՞ վերքերն իմ հրահրուն։

Ահով ահա կանչում եմ քեզ

Ցոլա, ցնորք Նաիրի՛, —

Մի՞թե վերջին պոետն եմ ես,

Վերջին երգիչն իմ երկրի…

3. Տրված վերաբերականները գրի՛ր ըստ կազմության՝ գոնե, նույնիսկ, իբր, անպատճառ, իբրև թե, ահա, կարծես թե, բարեբախտաբար։

Պարզ- գոնե, իբր, ահա

բարդ- նույնիսկ, իբրև թե, կարծես թե

ածանացավոր- անպատճառ

բարդածանցավոր- բարեբախտաբար

4. Կետադրի՛ր տրված նախադասությունները։

Իրոք, նրան չէր հաջողվել որևէ աշխատանք գտնել: Ո՛չ, դա միայն ինձ է վերաբերում: Ընկերս, անշուշտ, միշտ ինձ հետ է: Արդյո՞ք լուծում ունի այս հարցը:

5. Գտի՛ր վերաբերականները, նշի՛ր տեսակը:

Իմ ուզածի պես էլ եղավ: Իհարկե իմ սրտով է այդ պատմությունը: Գեթ մի բառ ասա, մի բան խոսիր: Ցավոք, մեզնից ոչինչ կախված չէր: Թերևս այս մասին նորից խոսենք: Այդ պատմությունը, ո՛չ, չի կարող որևէ դեր ունենալ:

Իմ ուզածի պես էլ եղավ: -էլ- սաստկական

Իհարկե իմ սրտով է այդ պատմությունը: — իհարկե- հաստատական

Գեթ մի բառ ասա, մի բան խոսիր: — գեթ- սահմանափակման

Ցավոք, մեզնից ոչինչ կախված չէր: — ցավոք- գնահատողական

Թերևս այս մասին նորից խոսենք: — թերևս- երկբայական

Այդ պատմությունը, ո՛չ, չի կարող որևէ դեր ունենալ: — ո՛չ- ժխտական

Առաջադրանքներ

Շաղկապը իմաստից զուրկ, քերականական հարաբերություններ արտահայտող խոսքի մաս։ Արտահայտում է առարկաների, երևույթների միջև դրսևորվող համադասական հարաբերություներ։

Շաղկապներն իրար են կապում նախադասության համազոր և համադաս նախադասություններ, իսկ բարդ ստորադասական նախադասություններում՝ երկրորդական նախադասությունները գլխավորի և միմյանց հետ։

Ըստ իրենց շարահյուսական դերի շաղկապները լինում են․

Համադասական շաղկապներ

Համադասական շաղկապների դերը համադաս անդամների ու նախադասությունների կապակցումն է։ Այս շաղկապները կապակցում են նախադասության բազմակի անդամներ կամ համադաս նախադասություններ։Համադասական շաղկապներից են`և,ու,իսկ,բայց,ապա,սակայն։

Ստորադասական շաղկապներ

Այս շաղկապները բարդ ստորադասական նախադասության ստորադաս նախադասությունը կապակցում են գերադաս նախադասությանը՝ որ, թե, եթե, որպեսզի, որովհետև, թեև, թեկուզ, թեպետ, հենց որ, մինչ, մինչև, մինչդեռ, ուրեմն, քան և այլն։

Ըստ կիրառության՝ շաղկապները լինում են մենադիր, կրկնադիր և զուգադիր։

Մենադիր են միայնակ գործածվող շաղկապները. Մութն ընկավ, և բոլորը ցրվեցին։

Կրկնադիր են կրկնվող շաղկապները. Նա և՛ սովորում էր, և՛ աշխատում։

Կրկնադիր շաղկապների վրա շեշտ է դրվում, և նրանց կապակցած միավորները տրոհվում են ստորակետերով։

Զուգադիր են որոշակի զույգերով գործածվող շաղկապները.

Եթե թույլ տան, ապա կգամ։ Թեև դժվար էր, սակայն կատարեցինք։ Ոչ միայն եկավ, այլև

բոլորին օգնեց։ Ոչ թե դժգոհեք, այլ փորձեք որևէ ձևով օգնել։

Շաղկապները նախադասության անդամ չեն համարվում։

Վարժություններ

Վարժություն 1։ Գտնե՛լ շաղկապները և խմբավորե՛լ (համադասական և

ստորադասական)։

Եթե, իսկույն, այնտեղ, բայց, և, մյուս, բոլոր, թեև, սակայն, որովհետև,

ինչպես, այս, որպեսզի, պատճառով, դեպի, քանզի, նաև, բացի, քանի որ։

Ստորադասական – եթե, որպեսզի, որովհետև, թեև, քանզի

Համադասական – և, բայց, սակայն, իսկ, սակայն, նաև

Վարժություն 2։ Կազմե՛լ նախադասություններ՝ գործածելով եթե, որպեսզի, որովհետև, սակայն, իսկ, և շաղկապները։

Եթե ես աշխատեմ, ապա ցանկալի արդյունքի կհասեմ::

Դու պետք է գնաս այդ հանդիպմանը, որպեսզի հասկանաս շատ հարցերի պատասխաններ:

Ես չգնացի այսօր դպրոց, որովհետև լավ չէի զգում:

Նրա արտաքինը շատ հաճելի է, սակայն վատ բնավորություն ունի:

Դու խոսում էիր, իսկ նա չէր լսում:

Ես եկա տուն և ճաշեցի:

Վարժություն 3։ Զույգ նախադասությունները փակագծում գրված շաղկապով կամ դերանվամբ միացրո՛ւ՝ քանի ձևով կարող ես: Օրինակ`

Դու ամբողջ աշխարհում շրջած կլինես: Դու կվերադառնաս։ (երբ)

— Երբ ամբողջ աշխարհում շրջած կլինես, կվերադառնաս: Դու, երբ ամբողջ աշխարհում շրջած կլինես, կվերադառնաս:

Կվերադառնաս, երբ ամբողջ աշխարհում շրջած կլինես:

Այդ կղզին կատարյալ դրախտ կարելի է դարձնել:  Հորդաբուխ  աղբյուրներ կային այնտեղ (որովհետև )

— Այդ կղզին կատարյալ դրախտ կարելի է դարձնել, որովհտետև հորդաբուխ աղբյուրներ կային այնտեղ։

Որովհետև հորդաբուխ աղբյուրներ կային այնտեղ, այդ կղզին կատարյալ կարելի է դարձնել։

Այդ կղզին, որովհետև հորդաբուխ աղբյուրներ կային այնտեղ, կատարյալ դրախտ կարելի է դարձնել։

Անտառում դեռ ոչ մի շշուկ չէր լսվում: Անձրևն արդեն դադարել էր (չնայած)

— Անտառում ոչ մի շշուկ չէր լսվում, չնայած անձրևն արդեն դադարել էր: Չնայած անձրևն արդեն դադարել էր, անտառում ոչ մի շշուկ չէր լսվում։

Բոլորը քեզ նման մտածեին: Աշխարհն այդպիսին չէր լինի: (եթե)

— Եթե բոլորը քեզ նման մտածեին, աշխարհն այդպիսին չէր լինի:

Աշխարհն այդպիսին չէր լինի, եթե բոլորը քեզ նման մտածեին։

Աշխարհը, եթե բոլորը քեզ նման մտածեին, այդպիսին չէր լինի։

Այնտեղ փնտրեցեք կորած ձիու հետքերը:  Այս քարի կտորը  գտել եք: (որտեղ)

— Այնտեղ փնտրեցեք կոտրած ձիու հետքերը, որտեղ այս քարի կտորը գտել եք;

Այս քարի կտորը այնտեղ փնտրեցեք, որտեղ կորած ձիու հետքերը գտել եք:

Վարժություն 4։ Ըստ տրված կաղապարների` կազմի՛ր բարդ նախադասություններ:

Եթե ուշադիր լսեմ ուսուցչուհուն ապա կհասանամ դասը:

Քանի որ վատառողջ էի, հետևաբար դպրոց չգնացի:

Որովհետև նրան բան ունեմ ասելու, ուստի ստիպված եմ սպասել:

Քանզի ես ունեմ նպատակ, ուրեմն կփորձեմ դա իրականացնել:

ռաջադրանքներ

Առաջադրանքներ

Ընդգծի՛ր կապը․

Ա․ այդպես, նկատմամբ, ոչինչ, միտք

Բ․ խենթ, իհարկե, hօգուտ, որովհետև

Գ․ Իհարկե, մտածել, երրորդ, մասին

2. Նախադասությունները ձևաբանորեն վերլուծի՛ր։

Տնտեսուհին իրեն վատ զգաց, և երբ աստիճաններով վերև էին բարձրանում, հանկարծ ուզեց, որ տղան իսկապես դպրոց չգնար:

Տնտեսուհին —հասարակ գոյական, եզակի թիվ, ուղղական հոլով, որոշյալ առում

Իրեն — անձնական դերանուն, եզակի թիվ, երրորդ դեմք, տրական

Վատ — ձևի մակբայ

զգաց — ձև մակբայ, դիմավոր բայ, երրորդ դեմք

Եվ — շաղկապ

Երբ — հարաբերական դերանուն

Աստիճաններով —հասարակ գոյական, հոգնակի թիվ, գործիական հոլով

Վերև — տեղի մակբայ

Բարձրանում էին — դիմավոր բայ, երրորդ դեմք, հոգնակի թիվ, սահմանական եղանակ, Հանկարծ — ձևի մակբայ

Ուզեց — դիմավոր բայ, սահմանական եղանակ, անցյալ կատարյալ ժամանակ, եզակի թիվ, երրորդ դեմք

Որ — շաղկապ

Տղան — հասարակ գոյական, եզակի թիվ, ուղղական հոլով

Իսկապես — մակբայ

Դպրոց — հասարակ գոյական, եզակի թիվ, հայցական հոլով, անորոշ առում

Չգնար — դիմավոր բայ, ըղձական եղանակ, ապառնի, եզակի թիվ, երրորդ դեմք, ժխտական խոնարհում

3. Կազմի՛ր մոտենալ, խոսել բայերի դերբայկան համակարգը։

Անորոշ — ել, ալ (անորոշ դերբայը կարող է հոլովվել)

մոտենալ, խոսել

Ենթակայական — ող, ացող

մոտեցող, խոսացող

Համակատար — ելիս, ալիս

մոտենալիս, խոսելիս

Հարակատար — ած, ացած

մոտեցած, խոսացած

Անկատար — ում

մոտենում, խոսում

Վաղակատար — ել, ալ

մոտենալ, խոսել

Ապակատար — ելու, ալու

մոտենալու, խոսելու

Ժխտական — ի, ա

մոտեցի, խոսա

Կետադրի՛ր տեքստը:

Երկրում շատ բարձր ու անմատչելի մի լեռ կար, որ լիքն էր բոլոր բարիքներով: Մարդիկ կամեցան դրա վրա բնակություն հաստատել: Սակայն նրա վրա բարձրանալր շատ դժվար էր, թեև վերելքի շատ ճանապարհներ կային: Նրանք, ովքեր բարձրանալու ժամանակ կանգ առան հանգստանալու, սայթաքեցին ու ցած գլորվեցին մինչև ստորոտը: Իսկ ովքեր դադար առնել չուզեցին, այլ գավազանի օգնությամբ շարունակեցին վերելքը, բարձրացան լեռան վրա ու հանգիստ կյանք վայելեցին:

Այդպես թուլակազմ ու վախկոտ մարդիկ մնում են կես ճանապարհին ու կորչում, իսկ հաստատակամները համբերությունն իրենց նեցուկ ունենալով՝ վեր են բարձրանում ու հասնում իրենց նպատակին:

Կապ կոչվում են այն բառերը, որոնք մի բառ կապում են մեկ այլ բառի և այդ

կապվող բառի հետ դառնում են նրա լրացումը։ Օրինակ՝ խոսել դասից կապակ-

ցության մեջ խոսել և դասից բառերը կապվել են իրար անմիջականորեն՝

հոլովաձևով, սակայն խոսել դասի մասին կապակցության մեջ մասին բառը դասի

բառը կապել է խոսել բառին, և դասի մասին կապակցությունը արտահայտել է

բերել մեկ իմաստ՝ դասից։ Մասին-ը կապ է և կապակցել է խոսել և դասի

բառաձևերը։

Կապերը մի մասը դրվում է կապակցվող բառերից առաջ, մյուս մասը՝

դրանցից հետո, իսկ մի քանիսը՝ առաջ կամ հետո։ Կապվող բառից առաջ դրվող

կապերը կոչվում են նախադրություններ։ Դրանցից են՝ առանց, դեպի, մինչև,

հանուն, նախքան, չնայած, ըստ, հօգուտ (սխալ է ի օգուտ ձևը) և այլն, օրինակ՝

առանց գրքի, դեպի տուն, մինչև այգի։ Կապակցվող բառերից հետո դրվող

կապերը կոչվում են հետադրություններ։ Դրանցից են՝ առթիվ, զատ, համար,

հանդերձ, հանդեպ, մասին, միջև, մեջ, վրա, տակ, դիմաց։ և այլն, օրինակ՝ տոնի

առթիվ, դրանից զատ, գործի համար։ Այն կապերը, որոնք կարող են դրվել

կապակցվող բառերից թե՛ առաջ, թե՛ հետո, կոչվում են երկդրություններ, օրինակ՝

բացի (բացի նրանից կամ նրանից բացի), անկախ, շնորհիվ (սխալ է ի շնորհիվ

կապակցությունը) և այլն։

Որպես կապ հանդես եկող բառերը բաժանվում են 3 խմբի՝ իսկական,

անիսկական և կապական բառեր։

Իսկական են միշտ որպես կապ հանդես եկող

և չհոլովվող բառերը, օրինակ՝ մասին, բացի, դեպի։

Անիսկական են որպես կապ

գործածվող, սակայն հոլովվող բառերը, օրինակ՝ վրա, մոտ, առջև, տակ, մեջ և

այլն։

Կապական բառեր են համարվում այլ խոսքի մասերին պատկանող բառերը,

որոնք կարող են գործածվել նաև կապական արժեքով, օրինակ՝ Նա աջ ձեռքով

(գոյական) բռնել էր գրիչը։ Նա իր բոլոր նպատակներն իրագործում էր նրա

ձեռքով (կապական բառ)։ Պատկերը գծով (գոյական)բաժանված է երկու մասի։

Այդ մասնագիտության գծով (կապական բառ) փորձառու մարդիկ են հարկավոր։

Կապերի խնդրառությունը (կառավարումը)։ Ամեն մի կապի հետ կապակցվող

բառը դրվում է որոշակի հոլովով, օրինակ՝ վրա կապի հետ բառը պետք է դրվի

սեռական հոլովով՝ սեղանի վրա։ Կապի՝ որոշակի հոլովով խնդիր պահանջելը

կոչվում է կապերի խնդրառություն կամ կառավարում։ Պետք է հիշել, թե որ կապը

որ հոլովով խնդիր է պահանջում։

Ուղղական հոլովով կապի խնդիրներ գրեթե չեն դրվում։ Այսպես են դրվում

միայն ուղղական հոլովով բացահայտյալ ունեցող մասնական բացահայտիչները,

որոնք կապի խնդիրներ են, օրինակ՝ Նա՝ իբրև ընկեր, կատարեց իր պարտքը։

Քանի որ նա ենթական ուղղական հոլովով է, նրա բացահայտիչը ևս համարվում է

ուղղական հոլովով։

Սեռական հոլովով խնդիր են պահանջում շատ մեծ թվով կապեր՝ առթիվ,

առջև, դիմաց, մասին, համար, նման, նկատմամբ, պատճառով, փոխարեն և այլն։

Տրական հոլովով խնդիր են պահանջում որոշ կապեր՝ զուգընթաց,

ընդառաջ, կից, հակառակ, չնայած և այլն։

Հայցական հոլովով խնդիր են պահանջում մի շարք կապեր՝ առ, դեպի, ի

վար, ի վեր, մինչև, իբրև, նախքան, չհաշված և այլն։

Բացառական հոլովով խնդիր են պահանջում մի շարք կապեր՝ բացի, դուրս,

զատ, վար, վերև, ներքև, ներս, անկախ և այլն։

Գործիական հոլովով խնդիր են պահանջում մի քանի կապեր՝ հանդերձ,

մեկտեղ, մեկ (օրինակ՝ սենյակով մեկ)։։

Ներգոյական հոլովով կապի խնդիրներ չեն դրվում։

Պետք է հիշել, որ մի շարք կապերի հետ առաջին և երկրորդ դեմքերի

անձնական դերանունները դրվում են տրական հոլովով, թեև գոյականները

դրվում են սեռականով։ Այդ կապերն են՝ մոտ, վրա, հետ, պես, չափ, համար,

նման, հօգուտ, հանձին, ի դեմս, հանուն։ Չափ կապի հետ նշված դերանունները

կարող են դրվել նաև սեռական հոլովով՝ իմ չափ։ Հանդեպ կապի հետադաս

լինելու դեպքում դերանունը դրվում է սեռականով (իմ հանդեպ), իսկ նախադաս

լինելու դեպքում՝ տրականով (հանդեպ ինձ)։ Կապերի հոլովված ձևերի հետ

առաջին և երկրորդ դեմքերի անձնական դերանունները դրվում են սեռական

հոլովով՝ իմ մոտից, քո մոտից, քո վրայից և այլն։

Վարժություններ

Վարժություն 1։ Դո՛ւրս գրել կապերն ու կապական բառերը, որոշե՛լ նրանց

խնդիրների հոլովը։

Յուրաքանչյուր մարդու համար  (սեռ. հ.)մի որևէ բան կյանքի խորհրդանիշ է դառնում։

Ինձ համար (տր. հ.)մեր վանքի ճակատի այն ծառն է դարձել խորհրդանիշ, որ ուղեկցել է

ինձ մանուկ օրերից մինչև ծերություն(հայց. հ.) ։ Կյանքին կառչելու, համառ պայքարով

ապրելու խորհրդանիշ։ Քամու բերած աղքատիկ փշրանքներով էր սնվում նա՝ իմ

մանկության ընկեր ծառը, մշտական քաղցի ահից, ինչպես և չէր ընկճվում իր

շուրջը փոթորկող չար տարերքի առաջ (սեռ. հ.), ուրեմն և՝ ամեն պայմանի դիմանալու

խորհրդանիշ։ Քարի և կարիքի դեմ (սեռ. հ.)օրհասական կռվի մեջ (սեռ. հ.)անգամ այդ ծառը իր

բարձունքից ժպտում էր աշխարհին ապրելու խենթ հաճույքով։ Ու իր բարձր

թառից հեգնանքով էր նայում ներքևում՝ առվի պարարտ ափին պարարտացած ու

հղփացած իր ցեղակիցներին։ Վախթանգ Անանյան

Վարժություն 2։ Յուրաքանչյուր շարքում գտնե՛լ կապը։

1. երբ, բացի, որովհետև, այնտեղ

2. մտերմորեն, ամենուրեք, դեպի, ստեպ-ստեպ

3. վրա, որևէ, և, մյուս

4. ինչու, յուրաքանչյուր, մասին, մասամբ

5. հանուն, անուն, այնքան, սույն

Վարժություն 3։ Գտնե՛լ, թե որ բառերի կազմության ժամանակ է կատարվել է ձայնավորի հնչյունափոխություն։

Միջնապատ, միություն, գինեգործ, կիսալուսին, թիավարել, վիպասան, շինարարություն, հիվանդասենյակ, գիրանալ, գիտուն, վիրահատել, վիճահարույց, գիսավոր, հիանալի, լիություն, զինագործ, սիրավեպ, դիմաքանդակ, կինոթատրոն։

Միջնապատ-մեջ-պատ—ե>ի

Միություն-միանալ-ություն—չկա

Գինեգործ-գինի-գործել—ի>ե

Կիսալուսին-կես—լուսին ե>ի

Թիավարել-թիակ-վարել—չկա

Վիպասան-վեպ-ասել—ե>ի

Շինարարություն-շեն—ե>ի

Հիվանդասենյակ—հիվանդ—չկա

Գիրանալ-գեր—ե>ի

Գիտուն-գետ—ե>ի

Վիրահատել-վերք—ե>ի

Վիճահարույց-վեճ—ե>ի

Գիսավոր-գես—ե>ի

Հիանալի—չկա

Լիություն—լի—չկա

Զինագործ-զեն—ե>ի

Սիրավեպ-սեր—ե>ի

Դիմաքանդակ-դեմ—ե>ի

Կինոթատրոն—կինո—չկա։

Վարժություն 4։ Բառաշարքում առանձնացրու քանակական, դասական և բաշխական թվականները:

Տասնյոթ, հինգ-հինգ, միլիարդ, առաջին, հարյուր ութ, մեկական, քսանմեկերորդ, երեք հազար, ութսունինը, հազարական, վեցերորդ, յոթանասուն, ինը-ինը, մեկ, քառասունհինգ:

դասական-քսանմեկերորդ, վեցերորդ

բաշխական-հինգ-հինգ, մեկական, հազարական, ինը-ինը

քանակ-տասնյոթ, միլիարդ, առաջին, հարյուր ութ, երեք հազա, ութսունինը, յոթանասուն, մեկ, քառասունհինգ

Վարժություն 5.Առանձնացրու  ածանցավոր բայերը և ընդգծիր ածանցները:

Վախեցնել, երգել, առաջանալ, հանգստանալ, ցատկոտել, թարմացնել, խաղալ, զայրանալ, թռչկոտել, կրկնել, իջնել, բռնել, թռչել, թրջել, փախչել, հագցնել, կոտրվել, բացվել, վախենալ, կպչել, բարձրացնել, հրամայել, կտրատել, հեռացվել, արտահայտվել:

1․Տրված բառերով կազմի՛ր բառակապակցություններ` նրանց ավելացնելով ինչպիսի՞, ո՞ր, ո՞ւմ, ինչի՞ հարցերին պատասխանող լրացումներ: Ընդգծի՛ր գլխավոր և երկրորդական անդամները։

Կրակ, ջուր, հող, օդ, երեխա, տուն:

Կրակ-բուխարու կրակ, ջուր-հոսող ջուր, հող-հայրենիքի հող, օդ-մաքուր օդ, երեխա-չարաճճի երեխա, տուն-մեծ տուն:

2. Տրված բառերին ում, ի՞նչ(ը), ինչի՞ն, ինչո՞վ հարցերին պատասխանող լրացումներ ավելացնելով՝ կազմի՛ր բառակապակցություններ: Ընդգծի՛ր գլխավոր և երկրորդական անդամները։

Սիրել, կտրտել, մատուցել, մոտեցնել, հանգստացնել:

Սիրել-սիրել մայրիկին, սիրել կիթառը, կտրտել-կտրտել միսը, մատուցել-մատուցել նվերը, մոտեցնել-մոտեցնել հյուրերին, հանգստացնել-հանգստացնել շանը:

3. Տրված նախադասությունը համառոտի՛ր, դարձրո՛ւ վեց-յոթ բառանի նախադասության տարբերակներ: Քանի՞ նախադասություն  է ստացվում:

Կապիկների վանդակի մոտ կանգնած՝ տասը րոպե մետաղացանցի արանքից փրչոտ ձագուկներին էի շոյում՝ հակառակ Բիլի անհամբերության ու շտապողականության:

Կապիկների վանդակի մոտ կանգնած էի։

Տասը րոպե ձագուկներին էի շոյում հակառակ Բիլի անհամբերության ու շտապողականության:

4. Տրված նախադասությունը համառոտի՛ր և վեց-յոթ բառանի նախադասությունների տարբերակներ ստացիր:

Մայր մտնող արևի շողերից տաքացած՝ աղավնիները իրար առաջ պարծենում էին իրենց գեղեցկությամբ ՝ մերթ լայն բացելով շագանակագույն թևերն ու մերթ  խոնարհվելով , պտտվելով ու տարօրինակ բամբ ձայներ արձակելով:

Մայր մտնող արևի շողերից տաքացած։

Աղավնիները իրար առաջ պարծենում էին իրենց գեղեցկությամբ, մերթ լայն բացելով շագանակագույն թևերն ու մերթ խոնարհվելով։

Պտտվելով ու տարօրինակ բամբ ձայներ արձակելով:

5․Գծերի փոխարեն գրել Մ կամ Ն:

Ռմբակոծել, բմբուլ, անբախտ, ամբողջովին, անբասիր, ամբարտավան, ամբոխ, ամպագոռգոռ, ամփոփել, ինքնամփոփ, համբույր, ճամփա, ըմպանակ, անբավ, ամբար, անբիծ, ըմբոստ, ըմբռնել, բանբեր, անբարբառ, ըմբոշխնել, Մանվել, Սամվել, անփույթ, անբարյացակամ, ճամփորդ, անբերրի, բամբասել, բանսարկու, ճամպրուկ, անպաճույճ, շամփուր, սիմֆոնիա, անպատճառ, բանվոր, ճամբար, անպայման, ամպրոպ:

6․Բառաշարքերում գտնել և առանձնացնել հոմանիշների 6 զույգ:

ա.Կեղտ-աղտ, գութ- խիղճ, ավար -թալան, կարծիք -տեսակետ, օրրան- հայրենիք, մորմոք- թախիծ:

բ.Ձու -հավկիթ, նեցուկ- հենարան, ճաճանչ-ճառագայթ, թարթիչ-արտևանունք, վիհ- անդունդ, աշտանակ- ճրագակալ:

գ. Տաղտուկ- ձանձրույթ, խուճապ- տագնապ, գինարբուք- խրախճանք, , արգելք-խոչընդոտ, ահ- երկյուղ, գուրգուրանք- գորով, ,:

7․ Ո՞ր շարքի բոլոր բառերն են  գոյականներ․

ա. վերելակ, հնչուն, փչակ

բ. շեշտակի, հանք, հնչուն

գ. արցունք, հայուհի, վայրէջք

դ. ուղղակի, փափկասուն, փախուստ

Գործնական քերականություն (12.04)

1․Ա. և Բ. Նախադասությունները համեմատի՛ր  և  գրի՛ր տարբերությունները:

Ա. Ամերիկացի գիտնականների հետազոտություններից պարզվել է, որ մարդն օրական միջին հաշվով  կես ժամ խոսում է:

Բ. Մարդն օրական խոսում է միջին հաշվով  կես ժամ: Դա պարզվել է  ամերիկացի գիտնականների հետազոտություններից:

Ա. Լեհական Ենջուվեյ փոքրիկ բնակավայրն ամբողջ Եվրոպայում հայտնի է եզակի ժամացույցների թանգարանով, որտեղ չորս հարյուր ժամացույց է ցուցադրված: Բ. Լեհական Ենջուվեյ փոքրիկ բնակավայրն ամբողջ  Եվրոպայում հայտնի է եզակի ժամացույցների թանգարանով: Այնտեղ չորս հարյուր ժամացույց է ցուցադրված:

Ա. Դրանց մեջ է նաև  արեգակնային մի ժամացույց,  որը  պատրաստվել  է տասնվեցերորդ դարում:  Բ. Դրանց մեջ է նաև  արեգակնային մի ժամացույց:  Դա պատրաստվել  է տասնվեցերորդ դարում:

Ա. Թանգարանի  այցելուներն անպայման մտնում են նաև գրադարան, որտեղ կարդում են ժամացույցների և նրանց պատմության մասին: Բ. Թանգարանի  այցելուներն անպայման մտնում են նաև գրադարան: Այնտեղ կարդում են ժամացույցների և նրանց պատմության մասին:

Ա. Ամերիկացի գիտնականների հետազոտություններից պարզվել է, որ մարդն օրական միջին հաշվով  կես ժամ խոսում է:

Բ. Մարդն օրական խոսում է միջին հաշվով  կես ժամ: Դա պարզվել է  ամերիկացի գիտնականների հետազոտություններից:

Ա. Լեհական Ենջուվեյ փոքրիկ բնակավայրն ամբողջ Եվրոպայում հայտնի է եզակի ժամացույցների թանգարանով, որտեղ չորս հարյուր ժամացույց է ցուցադրված: Բ. Լեհական Ենջուվեյ փոքրիկ բնակավայրն ամբողջ  Եվրոպայում հայտնի է եզակի ժամացույցների թանգարանով: Այնտեղ չորս հարյուր ժամացույց է ցուցադրված:

Ա. Դրանց մեջ է նաև  արեգակնային մի ժամացույց,  որը  պատրաստվել  է տասնվեցերորդ դարում:  Բ. Դրանց մեջ է նաև  արեգակնային մի ժամացույց:  Դա պատրաստվել  է տասնվեցերորդ դարում:

Ա. Թանգարանի  այցելուներն անպայման մտնում են նաև գրադարան, որտեղ կարդում են ժամացույցների և նրանց պատմության մասին: Բ. Թանգարանի  այցելուներն անպայման մտնում են նաև գրադարան: Այնտեղ կարդում են ժամացույցների և նրանց պատմության մասին:

Ա խմբում բարդ նախադասությունններ են, իսկ Բ-ում՝ պարզ ընդարձակ։

2. Պարզ նախադասությունները փակագծում գրված շաղկապով կամ դերանունով միացրո՛ւ, դարձրո՛ւ բարդ նախադասություն (անհրաժեշտության դեպքում դրանցում որոշ փոփոխություննե՛ր արա):

Գառնուկը ջրհորում մի բան տեսավ, ինչ որ դաշտում տեսնելիս կփախչեր։

Պապն այդ օրը պատմում էր այն, ինչ որ աղջիկը վաղուց էր ուզում իմանալ։

Մի բան ծածկում էր այն աղբյուրն ու գուռը ինչը ըկնած էր քիչ հեռու, ինչ որ թափթփված ճյուղերի մեջ։

Մրջյունը մի ժամանակ մարդ էր, որ զբաղվում էր հացահատիկի մշակությամբ։

Պայմանը այն էր, որ Գիքորը պիտի տունը մաքրեր, ամանները լվանար, ոտնամանները սրբեր։

3. Պարզ նախադասությունները փակագծում գրված շաղկապով կամ դերանունով միացրո՛ւ, դարձրո՛ւ բարդ նախադասություն (անհրաժեշտության դեպքում դրանցում որոշ փոփոխություննե՛ր արա):

Մի թռչուն չի կարող Եգիպտոս չվել, քանի որ Եգիպտոսի տեղը չգիտեր։

Ամեն գարնան երկու հակառակորդների հանդիպումը դառնում էր ավելի վտանգավոր, քանի որ ձմռան պարապությունից ավելի ուժ ու եռանդ ստացած՝ նրանք կատաղի էին դառնում։

Առակագիր Եզոպոսը մի անգամ մտավ նավաշինարան, որտեղ նավաշինարարներն սկսեցին նրան ծաղրել ու բարկացնել։

Պատանին գնաց մի ալևոր մարդու մոտ, որ նրան հարցներ ճանապարհի մասին։

Նավազը որդուն ուղարկեց ուսումնարան, որպեսզի քերականություն սովորի

4․Ըստ տրված կաղապարների՝  կազմի՛ր բարդ նախադասություններ:

Թեկուզ……………… , այնուամենայնիվ………..:

Թեպետ………………, սակայն………………….:

Չնայած որ………….., բայց………………………:

Թեև…………………., բայց և այնպես……………:

Թեկուզ սովորել էի դասը, այնուամենայնիվ չպատասխանեցի։

Թեպետ բարի է, սակայն իրեն վատ է պահում։

Չնայած որ գնացել էի խնջույքին, բայց այդքան լավ չանցավ։

Թեև գիտեմ, որ վտանգավոր է, բայց և այնպես արեցի դա։

5․Տրված բառերում մեկ տառը փոխելով` ստացիր նոր բառ և բառարանի օգնությամբ տուր ստացված բառերի բացատրությունները:

Ականակիտ, այգաբաց, անութ, աշտանակ, բամբիռ, բրդել, գիրթ, թափոր, խարամ, կտրիճ, հարել, հերկել, հրատարակել,  մահիկ, մույթ, շաղախ, շեղբ, սկահակ, տարեգրություն:

այգաբաց-այգեբաց

անութ-անուշ

բրդել-դրդել

գիրթ-կիրթ

թափոր-թափուր

խարամ-կարամ

կտրիճ-կտրիչ

հարել-մարել

մահիկ-մատիկ

շաղախ-շաղալ

Մակբայը՝ որպես խոսքի մաս

Լեզվում կան բառեր, որոնք արտահայտում են գործողության

հատկանիշներ, օրինակ՝ հերոսաբար կռվել, դանդաղորեն քայլել, լիովին վստա-

հել, անմիջապես օգնել, չափազանց դժվար։ Գործողության  հատ-

կանիշներ ցույց տվող բառերը միավորվում են մակբայ խոսքի մասի մեջ։

Մակբայները լինում են տեղի, ձևի, չափ ու քանակի, ժամանակի։

Տեղի մակբայները ցույց են տալիս գործողության կատարման տեղը, օրինակ՝

ամենուրեք, դեմ դիմաց, հեռու, մեջտեղ, գյուղեգյուղ, դռնեդուռ։

Ձևի մակբայները ցույց են տալիս գործողության կատարման ձևը, օրինակ՝

արագ, բարեկամաբար, դանդաղ, կամաց, հերոսաբար, միաձայն, լրջորեն, հա-

զիվհազ, հապճեպ, հոտնկայս, ներքուստ, արտաքուստ։

Չափ ու քանակի մակբայները ցույց են տալիս գործողության կատարման

չափը, հատկանիշի դրսևորման աստիճանը, օրինակ՝ ամբողջովին, հաճախ, լիո-

վին, գրեթե, մոտավորապես, բազմիցս, մասամբ, չափազանց, փոքր-ինչ, իսպառ,

քառակի։

Ժամանակի մակբայները ցույց են տալիս գործողության կատարման ժամա-

նակը, օրինակ՝ այժմ, այլևս, այսուհետև, արդեն, նախօրոք, վաղ, վաղուց, ուշ,

օրեցօր, առայժմ, միշտ, հիմա, հավիտյան։

Որոշ մակբայներ բազմիմաստ են և տարբեր նախադասություններում կարող

են արտահայտել տարբեր իմաստներ։ Սրանք կոչվում են ընդհանրական մակբայներ,

օրինակ՝ Շուտ-շուտ այցելում է (չափ). Շուտ-շուտ ուտում էր (ձև)։ Սրանց

տեսակը որոշվում է ըստ տվյալ կիրառության։

Յուրաքանչյուր շարքում գտի՛ր մակբայը։

1. արագորեն, դեպի, փայտե, անշուշտ

2. ապա, մասին, լիովին, անշուշտ

3. եթե, որտեղ, ամենուր

4. մյուս, բոլոր, ուր, հապճեպ

5. երբ, բայց, նախօրոք, յուրաքանչյուր

6. միաձայն, ձայնավոր, հնչյուն, շառաչ

7. ինչ-ինչ, փոքր—ինչ, ինչ, որտեղ

8. սա, բոլոր, մասամբ, յուրաքանչյուր

Կազմի՛ր նախադասություններ՝ գործածելով տրված մակբայները։

Հերոսաբար, մասամբ, փոքր-ինչ, ամենուրեք, լիովին։

Քաջարի մարտիկները հերոսաբար կռվում էին:

Նա մասամբ պատասխանեց հարցին:

Նա փոքր-ինչ գունատ էր:

Ամենուրեք գեղեցիկ ծաղիկներ կային:

Նա լիովին ապաքինվեց:

Ընդգծի՛ր  երեք  տեղի մակբայ:

ա.  ամենուր, գլխովին, առայժմ, դեմառդեմ, դռնեդուռ, արագ-արագ

բ. հեռու, միանգամայն, կրկին, տեղից տեղ, վերուստ, հիմա, ամենուր

գ. միշտ, մեջտեղ, ընդառաջ, փոխնիփոխ, թեթևակի, վեր

դ. տեղ—տեղ, զույգ-զույգ, դեսուդեն, շատ-շատ, ուշ, այլուր

Ընդգծի՛ր ժամանակի երեք մակբայ

ա. ավելի, ուշ, ապա, ձեռաց, այլևս, գյուղեգյուղ

բ. վերջապես, ձեռքից ձեռք, օրեցօր, կամացուկ, այժմ, լիովին

գ. ի վերջո, հազիվհազ, մոտավորապես, դեռևս, մասնակիորեն, առմիշտ

Ընդգծի՛ր ձևի երեք մակբայ

ա. դանդաղ, փոքրիշատե, հավետ, հանկարծ, ուշիուշով, ամենուրեք

բ.  հետզհետե, իսպառ, նախ, մեկ-մեկ, դեմ հանդիման, հազիվ

Ընդգծի՛ր չափի երեք մակբայ:

ա. օրավուր, ամենևին, հազիվ, դեմուդեմ, հապճեպ, ընդամենը

բ. սրտանց, կրկին, ընդմիշտ, դարձյալ, գրեթե, վար

1.Անուղղակի խոսքերը դարձրո՛ւ ուղղակի և գրի՛ր, թե ընդգծված բառերից յուրաքանչյուրն ինչպե՛ս փոխեցիր:

Օրինակ`

Արան ասաց, որ ինքը շատ արագ է վազում :

— Ես շատ արագ եմ վազում,-Արան ասաց: (Որ շաղկապը դուրս եկավ, ինքը դարձավ՝ ես, վազում է դարձավ՝ վազում եմ):

Փոքրիկ Իշխանն ասում էր,որ ինքը  միշտ ուզում է իմանալ, թե ինչո՛ւ են փայլում աստղերը:

-Ես միշտ ուզում եմ իմանալ, թե ինչու՛ են փայլում աստղերը, — ասում էր Փոքրիկ Իշխանը։

Թագավորն ասաց,որ իրեն  բոլոր աստղերն են ենթարկվում:

-Ինձ բոլոր աստղերն են ենթարկվում, — ասաց թագավորը։

Ճանապարհորդը պատմում էր, որ ինքը կարող է  գնել նոր հայտնաբերած աստղերը:

-Ես կարող եմ գնել նոր հայտնաբերված աստղերը, — պատմում էր ճանապարհորդը

Գործարար մարդը պնդում էր, որ ինքը կարող է գնել նոր հայտնաբերած աստղերը:

-Ես կարող եմ գնել նոր հայտնաբերված աստղերը, — պնդում էր գործարար մարդը։

Աշխարհագրագետը հարցնում էր, թե նորահայտ մոլորակի վրա օվկիանոս կա՞ արդյոք:

-Նորահայտ մոլորակի վրա օվկիանոս կա՞ արդյոք,- հարցնում էր աշխարհագրագետը:

Գայլը տեսավ, որ հովիվներն իրենց վրանում գառան միս են ուտում ու նախատեց, թե ի՛նչ հարայհրոց  կբարձրացնեին, եթե միս ուտողն ինքը լիներ:

-Հովիվներն իրենց վրանում գառան միս են ուտում,- տեսավ գայլը ու նախատեց,- ի՛նչ հարայհրոց  կբարձրացնեիք, եթե միս ուտողն ես լինեի:

2․Դո՛ւրս գրիր ուղղակի խոսքով նախադասությունները, ուղղակի խոսքը դարձրո՛ւ անուղղակի:

Աստաֆյան փողոց: Եվրոպա կատարած շրջագայությունից վերադարձել էր բանաստեղծ Չարենցը  և ֆիլհարմոնիկի լեփլեցուն դահլիճում պատմում էր իր տեսած քաղաքների մասին:

Գավառականից մայրաքաղաքի վերածված փոքրիկ ու ծուռումուտ Երևանի բնակիչներն ամենատարբեր հարցեր էին տալիս բանաստեղծին: Հանկարծ դահլիճի վերջում նստած մի գունատ տղա հարցրեց.

-Իսկ ո՞րն է աշխարհի ամենագեղեցիկ փողոցը:

Չարենցը նայեց նրան, զգաց, որ սիրահարվածի մեկն է, ու ոչինչ չասաց: Տղան կրկնեց հարցը: Չարենցը մի  քիչ  էլ լռեց ու ասաց.

— Հա՜, տեսել եմ, շատ գեղեցիկ փողոցներ եմ տեսել, բայց իմ տեսած ամենագեղեցիկ փողոցը Երևանում է: Դա Նայիբի քուչեն է:

 Իսկ Նայիբի  քուչեն  Երևանի ամենանեղ ու կեղտոտ փողոցն էր: Այդ փողոցից դուրս էին գալիս լվացքի ու կենցաղային օգտագործման այլ ջրեր ու առու դառնում: Այնպես որ, ոչ մի պատուհան, ոչ մի պատշգամբ ու բակ չէր բացվում այդ փողոցի վրա: Թերևս հին թուրքական թաղամասերից էր մնացել:

 Տղան նեղացավ, որ Չարենցն իրեն ծաղրում է: Բանաստեղծը պարզաբանեց.

-Նայիբի քուչեն աշխարհի ամենալավ փողոցն է, որովհետև….այնտեղ է ապրում  իմ սիրած աղջիկը:

Հանկարծ դահլիճի վերջում նստած մի գունատ տղա հարցրեց, թե ո՞րն է աշխարհի

ամենագեղեցիկ փողոցը:

Չարենցը մի  քիչ  էլ լռեց ու ասաց, որ այո՛, տեսել է, շատ գեղեցիկ փողոցներ է տեսել, բայց իր տեսած ամենագեղեցիկ փողոցը Երևանում է: Դա Նայիբի քուչեն է:

Բանաստեղծը պարզաբանեց, որ Նայիբի քուչեն աշխարհի ամենալավ փողոցն է, որովհետև….այնտեղ է ապրում  իր սիրած աղջիկը:

3. Հոլովի՛ր ես, դու, նա դերանունները։

Ուղղ.   ես,         դու,       նա,       

Սեռ.     իմ           քո          նրա,

Տր.         ինձ        քեզ        նրան

Հայց.    ինձ        քեզ        նրան

Բաց.     ինձնից, ինձանից          քեզնից, քեզանից          նրանից              

Գործ.   ինձնով, ինձանով          քեզնով, քեզանով         նրանով

Ներգ    ինձնում, ինձանում     քեզնում, քեզանում     նրանում

Հիմնավորիր այս միտքը՝ Չի կարելի, որ մարդիկ ժամանակի մեքենա ունենան։

Մարդ չպետք է զղջա անցյալում կատարած իր սխալի համար: Նա պարզապես պետք է փորձի այդ սխալը չկրկնել։ Չնայած մարդը չպետք է անցյալը մոռանա, չ՞է որ դա նրա կյանքն է, նա պետք է անցյալը հիշի և դրա սխալները չկրկնելով՝ իր ապագան կառուցի։

Տրված բառազույգերում ընդգծված արմատները համեմատի՛ր և գրի՛ր, թե ի՞նչ փոփոխոթյուն է կատարվել:

Օրինակ՝

տպագիր, գրաճանաչ — ի-ն դարձել է ը:

Հայրենասեր, սիրալիր-ե-ի

Սպառազեն, զինավառ-ե-ի

Անիղձ, ըղձալի- ի-ը

Լայնասիրտ, սրտագին- ի-գաղտնավանկ ը

Մեծատուն, տնական- ու-գաղտնավանկ ը

Բազմագույն, գունագեղ- ույ-ու

Հետախույզ, հետախուզել- ույ-ու

2․ Գրի՛ր, թե ընդգծված արմատների մեջ ինչ փոփոխություն է կատարվել (փոփոխությունը տեսանելի դարձնելու համար բառը վանկատի՛ր):

Օրինակ՝

կես — կիսատ (կի-սատ) – ե-ն դարձել է ի:

Թիվ-թվանշան(թըվա-նը-շան)-ի-նդարձնելէ ը:

Անասուն — անասնապահ (ու-ն դուրս է ընկել, սղվել է):

Տեր -(տի-րա-նալ) տիրանալ-ե-ի

էջ-(իջ-նել) իջնել, է-ի

ինձ-(ընձ-ուղտ) ընձուղտ, ի-ը

գիծ — (գը-ծել) գծել, ի- գաղտնավանկ ը

աղավնի –(ա-ղավ-նյակ) աղավնյակ-ի-յա

կաղնի — (կաղ-նուտ) կաղնուտ, ի-ու

հուր — (հրե-ղեն) հրեղեղեն, ու-գաղտնավանկ ը

հիսուն — (հիս-նա-մյա) հիսնամյա, ու-սղվել է

առու — (առ-վակ) առվակ, ու- սղվել է

աստղ —-աս-տղա-յին աստղային հնչյունափոխություն տեղի չի ունեցել

3.Գրի՛ր, թե ընդգծված արմատների մեջ ի՞նչ փոփոխություն է կատարվել:

Օրինակ՝

վայրկյան — վայրկենական — յա-ն դարձել է ե:

Ձյուն — ձնհալ – յու-ն դարձել է ը:

Մատյան —մատենիկ

յա-ն դարձել է ե

սառույց —սառցահատ

ույ-ը սղվել է

կառույց — կառուցել

կույտ — կուտակել:

ույ-ը դարձել է ու

4. Տեքստը փոխադրի՛ր՝  անուղղակի խոսքերն  ուղղակի դարձնելով:

Բռնցքամարտի չեմպիոն, համաշխարհային հռչակի տեր Մուրը ջազային նվագախմբի տնօրեն ընկերոջից մի մեծ գումար փող առավ: Նա ընկերոջը հարցրեց, թե ի՛նչ երաշխավորագիր տա նրան: Վերջինս պատասխանեց, թե ուզում է, որ նա իր նվագախմբի անդամ դառնա: Մարզիկը շատ զարմացավ և ասաց, որ ինքը երաժշտական լսողություն չունի և ոչ մի գործիք չի նվագել երբևէ: Տնօրենը պատասխանեց, որ դա կարևոր չէ, դրա փոխարեն նա առողջ թոքեր ու շատ հայտնի անուն ունի:

Բռնցքամարտի չեմպիոն, համաշխարհային հռչակի տեր Մուրը ջազային նվագախմբի տնօրեն ընկերոջից մի մեծ գումար փող առավ: Նա ընկերոջը հարցրեց․

-Ի՞նչ երաշխավորագիր տամ ինձ։

Վերջինս պատասխանեց.

-Ուզում եմ, որ իմ նվագախմբի անդամ դառնաս։

Մարզիկը շատ զարմացավ և ասաց․

-Ես երաժշտական լսողություն չունեմ և ոչ մի գործիք չեմ նվագել երբևէ:

Տնօրենը պատասխանեց․

-Դա կարևոր չէ, դրա փոխարեն դու առողջ թոքեր և շատ հայտնի անուն ունես:

5.Ուրիշի ուղղակի խոսքերը դարձրո՛ւ անուղղակի և գրի՛ր, թե ընդգծված բառերից յուրաքանչյուրն ինչպե՞ս փոխեցիր:

Արագիլին հարցրին.

-Իմաստո՛ւն հավք, ինչո՞ւ ես անվերջ մի ոտի վրա կանգնում:

Գարնանը մոծակը դուրս եկավ ուղտի ականջից, ուղղեց թևիկներն ու տզզաց.

-Շնորհակալ եմ հյուրընկալության համար, բարեկա՛մ, մնաս բարով, ես գնում եմ:

Ուղտը վիզը ծռեց, մի կերպ տեսավ իր հետ խոսող մոծակին ու ասաց.

— Դու ո՞վ ես, քեզ չեմ ճանաչում:

Մոծակը թռավ առյուծի մոտ ու ձայն տվեց. -Ես քեզնից չեմ վախենում, է˜,  որովհետև դու ինձնից  ուժեղ չես:

Արագիլին հարցրին, թե  իմաստուն հավքը ինչո՞ւ է անվերջ մի ոտի վրա կանգնում:

Գարնանը մոծակը դուրս եկավ ուղտի ականջից, ուղղեց թևիկներն ու տզզաց, որ շնորհակալ է հյուրընկալության համար իր բարեկամին, և ասաց, որ ինքը գնում է:

Ուղտը վիզը ծռեց, մի կերպ տեսավ իր հետ խոսող մոծակին ու ասաց, թե նա ով է,  նրան չի ճանաչում: Մոծակը թռավ առյուծի մոտ ու ձայն տվեց, որ իրենից չի վախենում, որովհետև նա իրենից ուժեղ չէ: