Ազատություն, գաղափար է, որը արտացոլում է սուբյեկտի վերաբերմունքը իր իսկ ակտերին, որի ներքո նա հանդիսանում է դրանց որոշիչ պատճառը, և դրանք անմիջականորեն պայմանավորված չեն բնական, սոցիալական, միջանձնյա-շփումային, ներքին-անհատական կամ տոհմա-անհատական գործոններով։ Որոշ մարդիկ սահմանում են ազատությունը, որպես հանգամանքների հանդեպ գերակայությունը՝ գործից տեղյակ լինելով,մյուսները, Շելլինգի պես, պնդում են, որ ազատությունը բարու և չարի տարբերակել կարողանալու հիման վրա ընտրություն կատարելու կարողությունն է։

Էթիկայում ազատությունը կապված է մարդու մոտ կամքի ազատության առկայության հետ։

Իրավունքի ասպարեզում ազատությունը Սահմանադրության մեջ կամ այլ իրավաբանական ակտում հաստատված մարդու հնարավոր որոշակի պահվածքն է (խոսքի ազատություն, դավանանքի ազատություն և այլն)։ Ազատության կատեգորիան մոտ է իրավունքի հասկացությանը սուբյեկտիվ իմաստով, սակայն վերջինս ենթադրում է իրավաբանական իրականացման մեխանիզմի առկայություն՝ ազատությունը խախտող որոշակի արարքներից զերծ մնալու համար։ Այդպես, «Մարդու և քաղաքացու իրավունքների մասին հռչակագրում» (1789, Ֆրանսիա) մարդու ազատությունը մեկնաբանվում է որպես իրավունք «անել այն ամենը, ինչը չի վնասում ուրիշներին։ Այդպիսով, յուրաքանչյուր մարդու բնական իրավունքների իրականացումը սահմանափակվում է միայն այն սահմաններով, որոնք ապահովում են հասարակության այլ անդամների հնարավորությունը օգտվելու նույնպիսի իրավունքներից։ Այդ սահմանները կարող են որոշվել միայն օրենքով»։

Ազատության մասին պատկերացումները տարբեր փիլիսոփայական համակարգերում

Ազատություն գաղափարի զարգացման պատմության մեջ ստեղծագործական ազատության մասին պատկերացումը հետզհետե մի կողմ է մղում արգելքներից ազատ լինելու գաղափարը (հարկադրանք, պատճառականություն, ճակատագիր)։ Անտիկ փիլիսոփայության մեջ (Սոկրատես, Պլատոն) խոսքն առաջին հերթին ճակատագրից, այնուհետև՝ քաղաքական բռնապետությունից (Արիստոտել, Էպիկուր) և մարդկային գոյության չարիքից (Էպիկուր, ստոիկներ, նեոպլատոնիզմ) ազատ լինելու մասին է։ Միջնադարում ենթադրվում էր ազատություն մեղքերից ու եկեղեցու անեծքից, ընդ որում, հակասություն էր առաջանում բարոյականության և ամենակարող աստծո կողմից պահանջվող ազատությունների միջև։

Վերածննդի դարաշրջանում և հետագա դարերում ազատություն ասելիս հասկանում էին մարդու անհատականության անարգել, բազմակողմանի ուսումնասիրությունն ու բացահայտումը։

Լուսավորության դարաշրջանում առաջ է գալիս ազատության նոր ընկալում, որը փոխառված էր լիբերալիզմից ու բնական իրավունքի փիլիսոփայությունից (Ալտուզիուս, Հոբս, Գրոտիոս, Պուֆենդորֆ. 1689 թ. Անգլիայում՝ Օրինագիծ իրավունքների մասին) և զսպվում՝ ամենակարող բնական պատճառականության ու օրինաչափության գերակայությունը ընդունող և անընդհատ խորացող գիտական հայացքով։

Գերմանական կրոնի ու փիլիսոփայության մեջ, սկսած Մայստեր Էքհարթից, ներառյալ Լայբնիցը, Կանտը, Գյոթեն, Շիլլերը, ինչպես նաև գերմանական իդեալիզմը՝ Շոպենհաուերից Նիցշե, ազատության հարցը դիտարկվում է որպես մարդու բարոյաստեղծագործական բնույթի և զարգացման համապատասխանության պոստուլատ։

Ըստ մարքսիզմի՝ մարդը մտածում և գործում է ելնելով դրդապատճառներից ու միջավայրից, ընդ որում՝ միջավայրում հիմնական դերը պատկանում է տնտեսական հարաբերություններին ու դասային պայքարին։ Մարդու՝ վերլուծության, ինքնավերլուծության, մոդելավորման, իր գործողությունների արդյունքներն ու հետևանքները պատկերացնելու ունակությունը, ըստ մարքսիստների, մարդուն ազատ չի դարձնում։

Սպինոզան սահմանում է ազատությունը որպես սեր Աստծո հանդեպ և Աստծո սեր՝ մարդու հանդեպ. «Դրանից մենք պարզ հասկանում են ենք, թե որն է մեր փրկությունը կամ երանությունը կամ ազատությունը, այն Աստծո հանդեպ մշտական և հավերժական սիրո կամ մարդու նկատմամբ Աստծո ունեցած սիրո մեջ է»։

Հայդեգերի էքզիստենցիալիզմի համաձայն՝ գոյության հիմնական վիճակը վախն է, վախ չգոյության հնարավորության հանդեպ, վախ, որն ազատում է մարդուն իրականության բոլոր պայմանականություններից, թույլ է տալով նրան հասնել ազատության որոշակի աստիճանի, որը հիմնված չէ որևէ բանի վրա, ընտրել ինքն իր պատասխանատվությունները իր վրա անխուսափելիորեն բարդելու համար, այսինքն՝ ընտրել ինքն իրեն որպես սեփական, արժեք ունեցող գոյություն։

Յասպերսի էքզիստենցիալիզմի համաձայն՝ մարդն ազատ է հաղթահարել աշխարհի լինելիությունը սեփական անձի ընտրության ճանապարհին և հասնել Համապարփակի տրանսցենդենցիային։

Պահանջմունք

Պահանջմունք, նորմալ կենսագործունեության և հոգեկան ակտիվության համար անհրաժեշտ որևէ երևույթի, արժեքի կարիքը։ Յուրաքանչյուր կենդանի օրգանիզմի, այդ թվում նաև մարդու հոգեկան ակտիվության հիմքում ընկած է պահանջմունքները։ Պահանջմունքներն այն ամենի ամբողջությունն են, ինչի կարիքն ունի կենդանի օրգանիզմը իր կենսագործունեությունը պահպանելու, գոյատևելու, հարմարվելու և զարգանալու համար։ Պահանջմունքն, առաջ գալով, մարդուն մղում է ակտիվության կամ նույնիսկ նպատակասլաց գործունեության, որի նպատակը այդ պահանջմունքը բավարարելու համար անհրաժեշտ հատկություններ ունեցող օբյեկտներ ձեռք բերելն է։ Պահանջմունքի բավարարումն անհրաժեշտ է օրգանիզմի և անձի պահպանման ու զարգացման համար։ Մարդիկ զարգացման գործընթացում հաճախ ձեռք են բերում նաև վնասակար պահանջմունքներ (օրինակ, ծխելու կամ սպիրտային խմիչքներ օգտագործելու պահանջմունք)։

Պահանջմունքները ընկած են մարդու հոգեկան ակտիվության հիմքում։ Մարդը ակտիվ է այնքանով, որքանով նա ունի պահանջմունքներ, որոնք անհրաժեշտ էբավարարել։ Սեփական պահանջմունքների գիտակցումը կապված է անձի ընդհանուր զարգացման, նրա գիտակցության, ինքնգիտակցության, խոսքի, մտածողության ձևավորման հետ։ Պահանջմունքների գիտակցումը կատարվում է աստիճանաբար, անձի զարգացման հետ զուգընթաց։

Պահանջմունքի մի մասը ֆիլոգենետիկական, իսկ մյուսները՝ օնտոգենետիկական ծագում ունեն։ Պահանջմունքի կոնկրետ իրադրական դրսևորումը դրդապատճառն է։«Ոչ ոք չի կարող որևէ գործ կատարել` չանելով դա նաև հանուն իր պահանջմունքներից մեկի բավարարման» (Կ. Մարքս)։ Պահանջմունքը, ծագելով մարդու մեջ, ծնում է նաև իր բավարարումն ապահովող միտում։ Մարդու պահանջմունքների յուրահատկություններից կենդանիների պահանջմունքներից ունեցած էական տարբերություններից մեկն այն է, որ դրանք կարող են բավարարվել ոչ թե կանխորոշված միակ հնարավո րառարկայի կամ խիստ որոշակի գործունեության օգնությամբ, այլ ճկուն են, փոփոխունակ։ Հասարակական կյանքը մարդուն թույլ է տալիս ստեղծել մշակութային բազմազան արժեքներ, այդ թվում նաև պահանջմունքների բավարարման ամենատարբեր միջոցներ ու եղանակներ։

Պահանջմունքների տեսակները

Հոգեբանության մեջ գոյություն ունեն պահանջմունքների դասակարգման տարբեր չափանիշներ։

Ըստ ծագման առանձնացնում են բնական և մշակութային պահանջմունքներ։

Բնական անվանում են այն պահանջմունքները, որոնք նրան տրված են ի ծնե։ Դրանք հատուկ են, բնական մարդ տեսակի բոլոր անհատներին։ Բնածին պահանջմունքների բավարարումն անհրաժեշտ է օրգանիզմի նորմալ կենսսագործունեության պահպանման համար։

Մշակութային կոչվում են առաջացումն ու բավարարումը պայմանավորված է մարդկային մշակույթի, քաղաքակրթության զարգացմամբ։ Այս պահանջմունքները բնածին չեն և ծագում ու ձևավորվում են անձի օնտոգենետիկ զարգացման և սոցիալականացման ընթացքում։ Մշակութային պահանջմունքներն ունեն սոցիալ-պատմական բնույթ։ Տարբեր սոցիալական պայմաններում ապրող մարդիկ ձեռք են բերում տարբեր մշակութային պահանջմունքներ։

Ըստ պահանջմունքների բավարարող առարկաների տարբերում են մարդկային պահանջմունքների երկու տեսակ՝ նյութական և հոգևոր։

Նյութական պահանջմունքները բավարարվում են նյութական առարկաների օգնությամբ, որոնք կարող են պատրաստ վիճակում տրված լինել բնության մեջ կամ ստեղծվել մարդկային գործունեության շնորհիվ։

Հոգևոր պահանջմունքները բավարարվում են հոգևոր մշակույթի արժեքների օգնությամբ։ Հոգևոր պահանջմունքի կարևոր տեսակ է մարդկանց հետ շփվելու, խոսքայի և ոչ խոսքային հաղորդակցության մեջ մտնելու պահանջմունքը։

Գոյություն ունի բացառապես մարդկային պահանջմունքների ևս մեկ մեծ խումբ՝ սոցիալ-հոգեբանական պահանջմունքներ։ Սոցիալական պահանջմունքներն են անձի այն կարծիքները, որոնք վկայում են, որ նա ունի ուրիշ մարդկանց հետ շփվելու, նրանց դրական վերաբերմունքին ու սիրուն, հարգանքին արժանանալու կարիք։

Բացառապես մարդկային պահանջմունքների շարքին են դասվում նաև հոգեբանական պահանջմունքները։ Դա այն պահանջմունքն է, որ մարդն ունի աշխարհի ու նրա հետ իր հարաբերությունների հստակ ու իմաստալից պատկերն ունենալու պահանջմունք։

Հարավային Եվրոպա

Բնութագրեք Հարավային Եվրոպայի աշխարհագրական դիրը, ինչպե՞ս է այն փոխվել ժամանակի ընթացքում:

Հարավային Եվրոպան հաճախ անվանում են Միջերկրական Եվրոպա, քանի աշխարհագրական հարմար դիրքի շնորհիվ երկրների մեծ մասը մուտք ունի դեպի Միջերկրական ծով: Ժամանակի ընթացքում աշխարհագրական դիրքը փոփոխվել է, սակայն կլիման միշտ եղել է բարենպաստ:

Որո՞նք են Հարավային Եվրոպայի երկրների տնտեսոությունների զարգացած ճյուղերը։

Զարգացած է բուսաբուծությունը, զբոսաշրջությունը, գյուղատնտեսությունը: Հարավային Եվրոպան աշխարհի զբոսաշրջության և հանգստի խոշոր շրջաններից է: Իսկ բուսաբուծության և գյուղատնտեսության համար կան նպաստավոր պայմաններ:

Իտալիա

Նշել Իտալիայի աշխարհագրական դիրքի առավելություններն ու թերությունները:

Իտալիան Եվրոպայի հզորագույն երկրներից մեկն է, Հարավային Եվրոպայի ամենազարգացած երկիրը: Դա պայմանավորված է մի շարք գործոններով, որոնցից մեկը բարենպաստ աշխարհագրական դիրքն է: Իտալիայի դիրքը Միջերկրական ծովի կենտրոնական մասում պատմական վաղ ժամանակներից դրական ազդեցություն է ունեցել նրա զարգացման համար:

Նշել Իտալիայի բնական պայմանների առավելություններն ու թերությունները:

Իտալիայի զարգացման բնական նախադրյալները պայմանավորված են նրանով, որ նա Հարավային Եվրոպայի ամենահնագույն և ամենազարգացած երկիրն է: Նա ամենազարգացած երկիրն է համարվում, մի քանի պատճառների շնորհիվ, որոնցից մեկն է՝բարենպաստ աշխարհագրական դիրքը: Իտալիան շատ հարուստ է քիմիական հումքով ևնաև շինանյութներով: Իտալիան հարուստ է սնդիկով, որոնցով էլ գրավում է առաջին տեղը աշխարհում:

Ի՞նչ դեր ունի Իտալիան ժամանակակից աշխարհում:

Իտալիան մեծ ութնյակի առաջատար պետություններից մեկն է, ունի հարուստ պատմություն: Այն համաշխարհային տնտեսության ու քաղաքականության վրա ունի մեծ ազդեցություն: Տնտեսության ամենագլխավոր գիծը հետարդյունաբերության կառուցվածքն է: Իտալիայի տնտեսության մեջ մեծ է <<Ֆիատ, ֆերրարի, մոնտէդիսոն, Պիրրելլի, Օլիվետի >>և այլ խոշոր ընկերությունների դերը: Մեծ է նաև պետության դերը: Պետական են կապիտալ ներդրումների կեսը և արտադրվող էլեկտրաէներգիայի 3/4 մասը: Չնայած նավթի պակասին Իտալիան Եվրոպայի նավթավերամշակող խոշորագույն երկիր է: Դա բացատրվում է նրա բարենպաստ աշխարհագրական դիրքով, որը նա ունի Մերձավոր արևելքից Եվրոպա գնացող նավթի ճանապարհների նկատմամբ:

4. Ուրվագծային քարտեզի վրա նշել Իտալիայի հարևան պետությունները, ափերը ողողող ջրային ավազանները, արդյունաբերական խոշոր կենտրոնները:

Երկիրը հյուսիսում սահմանակից է Ավստրիային ու Շվեյցարիային, արևելքում` Սլովենիային, հյուսիս-արևմուտքում` Ֆրանսիային: Սահմանակից է նաև քաղաք-պետություններ Վատիկանի ու Սան Մարինոյի հետ, որոնք գտնվում են Իտալիայի տարածքում: Երկրի ափերը ողողում են Ադրիատիկ, Իոնական, Միջերկրական, Լիգուրիական ու Տիրենյան ծովերը: Իտալիային են պատկանում նաև Սիցիլիա, Սարդինիա, Էլբա խոշոր կղզիները և մի քանի մանր կղզիներ:

Ֆրանսիա

Բնութագրել Ֆրանսիայի աշխարհագրական դիրքը:

Հյուսիսում և հյուսիս-արևմուտքում կլիման բարեխառն է, սակայն ծովային ազդեցության տակ մայրցամաքային Ֆրանսիայի մնացած մասի կլիման բազմազան է

Որո՞նք են ֆրանսիայի տնտեսության զարգացման նախադրյալները

Ֆրանսիայի մակերևույթը մեծմասամբ հարթ է, կլիման՝ բարենպաստ, և ունի տարբեր ռեսուրսներ (հողային, ջրային, մետաղային): Այսպիսով Ֆրանսիայի տնտեսութէյան տարբեր ճյուղեր հեշտությամբ կարող են զարգանալ:

Ի՞նչ դեր ունի Ֆրանսիան ժամանակակից աշխարհում և տարածաշրջանում:

Ֆրանսիան շատ զարգացած է, ունի երկար ձգվող ավազե լողափեր: Ֆրանսիայի մոտ 25 %-ը կազմում են անտառներ: Ֆրանսիան ունի շատ ռեսուրսներ: Այնտեղ կան շատ տեսարժան վայրեր և գեղեցիկ այգիներ: Այնտեղ արդյունաբերությունը զարգացած է 18,3 %, գյուսատնտեսությունը 1,9 %, իսկ ծառայությունները 79,8 %: Դա նշանակում է, որ Ֆրանսիան շատ է ներմուծում, որովհետև այնտեղ գյուսանժտնտեսությունը շատ քիչ է զարգացած: Իսկ ծառայության տոկոսներին նայելով կարող եմ ասել, որ Ֆրանսիայում կան շատ բանկեր և աշխատանքի վայրեր, որոնք ծառայություն են մատուցում:

Որոնք են Ֆրանսիայիում զբոսաշրջության և հանգստի կազմակերպման ռեսուրսները։

Այստեղ ստեղծվել են բարձրորակ մշակութային, կրթական, առողջապահական համակարգեր: Խիստ զարգացած են և բարձր որակ ունեն զբոսաշրջային ծառայությունները:

Ռուս-պարսկական պատերազմ (1826-1828)

Ռուս-պարսկական պատերազմ, 1826-1828 թվականներին տեղի ունեցած ռազմական գործողություն պատմական Հայաստանի արևելյան գավառներում ՝ Ռուսական կայսրության և Ղաջարական Իրանի միջև։

Այս, ինչպես և նախորդ (1804-1813) պատերազմների պատճառը եղել է Ռուսաստանի ընդլայնումը դեպի Սև և Կասպից ծովեր։ Դրան զուգահեռ Անգլիան ցանկանում էր կասեցնել ռուսների առաջխաղացումը, և սեփական ձեռքերում կենտրոնացնել արևելքի, մասնավորապես՝ Հնդկաստանի, Պարսկաստանի ու Օսմանյան կայսրության հետ կատարվող առևտուրը: Իր հերթին Իրանում նոր հիմնադրված հարստության՝ Ղաջարիների երկրորդ շահ Ֆաթհ Ալին (1797-1834), ցանկանում էր հետ գրավել նախորդ պատերազմում Գյուլիստանի պայմանագրով կորցրած գավառները՝ ի դեմս արևելյան Վրաստանի, Կուր-Արաքսյան միջագետքի, Կասպից ծովի արևմտյան ափերի։

Պատերազմի առիթը 1825 թվականի դեկտեմբերին Ռուսաստանում բռնկված ապստամբությունն էր: Որոշ պատմաբաններ համարում են, որ այդ ընդվզումը կապված էր ԱՄՆ-ի անկախության հռչակագրի և անկախության պատերազմի հետ[5]: Ալեքսանդր I-ի մահից հետո Սանկտ Պետերբուրգում գահ է բարձրանում եղբայրը՝ Նիկոլայ I-ը, որի թագադրմանը դեմ լինելով՝ բանակի որոշ սպաներ ընդվզում են: Նրանք հայտնի են դառնում «դեկաբրիստներ» անունով: Ռոմանովները ճնշում են ապստամբությունը և վերահաստատում իրենց իշխանությունը: Դրանից հետո անգլիական գործակալներն Իրանում լուրեր էին տարածում, թե Ռուսաստանում սկսել են գահակալական կռիվներ, և իսկական ժամանակն է թագավորին չենթարկված զորքերից խլելու կորցրած տարածքները:

Պատերազմն ավարտվել է 1828 թվականին Ռուսաստանի հաղթանակով։ Հյուսիսային Իրանի Թուրքմենչայ գյուղում կնքվում է հաշտության պայմանագիր, որով Իրանը հրաժարվում է Երևանի և Նախիջևանի խանություններից՝ հօգուտ Ռուսաստանի: Վերջինս հրաժարվում է Արաքս գետից հարավ ընկած գրավյալ տարածքներից: Ռազմական գործողություններ

1826 թվականի հուլիսին Իրանի գահաժառանգ Աբբաս Միրզան 60 հազարանոց բանակով մտավ Ռուսաստանի տարածք՝ խախտելով Գյուլիստանի պայմանագիրը: Նա բանակը բաժանեց երկու մասի, որոնցից մեկը Հասան խանի գլխավորությամբ արշավեց Շիրակի ուղղությամբ, իսկ մյուսը Աբբաս Միրզայի գլխավորությամբ մտավ Արցախ։ Աբբաս Միրզայի դեմ դուրս եկան ռուսական բանակի շուրջ 1000 զինվոր։ Նրանց պարտականությունը՝ պարսկանան բանակի առաջխաղացման դանդաղեցումն էր, սակայն նրանք շրջափակվեցին ու պարսիկների կողմից սուտ խոստումներին հավատալով սպանվեցին։ 1826 թվականի հուլիսի 25-ին Աբբաս Միրզան, շուրջ 50 հազարանոց բանակով շրջափակեց Շուշիի բերդը: Պարսիկների հարձակման ժամանակ այստեղ գտնվում էր ընդամենը 6 վաշտ՝ լեհ գնդապետ Իոսիֆ Ռեուտի գլխավորությամբ, որը տեղաբաշխված էր Չանախչի (Ավետարանոց) գյուղում։ Փոքրաթիվ այս զորամասին օգնելու նպատակով Գորիսում գտնվող փոխգնդապետ Նազիմկայի հրամանատարության տակ եղած մոտավորապես 1000 հոգանոց զորամասը հրաման է ստանում՝ միանալ գնդապետ Ռեուտի 42-րդ եգերական գնդին: Այն պաշտպանում էին 3000 զինվոր (մեծ մասը հայեր) ։ Պարսկական ևս երկու զորագունդ շարժվում են Լոռու և Թալիշի ուղղությամբ. կարճ ժամանակ անց հետ է գրավվում Թալիշի խանությունը:

Ռուսական ղեկավարության հրամանը՝ Թիֆլիսից

Աբբաս Միրզան, տեսնելով, որ պաշարումը ձգձվում է, իր որդի՝ Մահմադ Միրզային, 12 հազարանոց բանակով ուղարկում է հյուսիս, որտեղ առանց դժվարությամբ Մեհմեդը գրավում է Ելիզավետպոլը ու շարժվում առաջ։ Այդ ժամանակ Ալեքսեյ Երմոլովը հայազգի Մադաթովին հանձնարարում է ամեն կերպ կասեցնել Մահմադի առաջխաղացումը՝ մինչև ռուսական հիմնական զորքերի հասնելը։ Մադաթովը իր 2 հազարանոց բանակով որոշում է թշնամուն ընդառաջ գնալ։ Երկու բանակները ճամբար են դնում Շամքոր գետի ափին։ Իմանալով որ գիշերը պարսիկները հարձակվելու են՝ Մադաթովը նախահարձակ է լինում ու առաջին ընդհարման ժամանակ քշում իրենից հնգապատիկ ավել բանակին։ Իրանական բանակը նահանջում է Շամքոր գետի աջ ափը ու բանակում այնտեղ։

Շամքորի և Ելիզավետպոլի ճակատամարտեր

1826 թվականի սեպտեմբերի 3-ին տեղի է ունենում Շամքոր գետի ճակատամարտը՝ ռուսական 2 հազարանոց ու պարսկական 10 հազարանոց զորքերի միջև։ Ռուսական բանակը, հայազգի գեներալ Վալերիան Մադաթովի գլխավորությամբ, նախահարձակ է լինում։ Պարսից զորքը, չնայած խուճապին, դիմադրում էին ռուսական բանակի գրոհներին: Նրանք նահանջեցին այն ժամանակ, երբ Մադաթովը առաջ քաշել տվեց գումարտակը, որն իր շարժվելու արդյունքում փոշի բարձրացրեց երկինք։ Պարսիկները հեռվից տեսնելով մտածեցին, թե դա հսկայական բանակ է, որն օգնության է հասել Մադաթովին՝ անկանոն նահանջեցին։ Այս ճակատամարտը ստիպեց Աբբաս Միրզային թողնել Շուշիի պաշարումը ու գնալ Մադաթովին ընդառաջ։

Չնայած որ ճակատի հրամանատար Ալեքսեյ Երմոլովը Մադաթովին հրամայել էր դիրքերը պահել մինչև հիմնական բանակի ժամանումը՝ Մադաթովը որոշեց առաջ շարժվել։ Նա առանց դիմադրության հետ գրավեց Ելիզավետպոլը։ Սեպտեմբերի 11-ին Իվան Պասկևիչը ժամանեց ռազմաճակատ ու փոխարինեց Երմոլովին։ Պատերազմի այդ ճակատում ուժերի հարաբերակցությունը փոխվեց։ Ռուսական բանակի թիվը այդտեղ հասավ 8 հազարի, իսկ պարսկականինը նվազեց 35 հազար զինվորի։ Պասկևիչը սկզբում ուզում էր խուսափել բաց ճակատամարտից, բայց Մադաթովը նրան կարողացավ համոզել, որ այդ քայլի դեպքում պարսկական բանակի մարտունակությունը կբարձրանա։ Ճակատամարտի նախորդ օրը՝ սեպտեմբերի 13-ի գիշերը, Մադաթովին ներկայացան երկու հայ զինվորներ, որոնք ծառայում էին Աբբաս Միրզայի բանակում, ու հայտնեցին որ Աբբաս Միրզայի բանակը արդեն դուրս է եկել մթության քողի տակ ու շարժվում է առաջ՝ առավոտյան ճակատամարտը սկսելու համար։

Ելիզավետպոլի ճակատամարտ

Սեմպտեմբերի 14-ին պարսկական բանակը, կիսաշրջանաձև դասավորվելով, անցավ գրոհի։ Նրանց նպատակն էր՝ թվական առավելությունը օգտագործելով շրջափակել թշնամուն։ Մադաթովն օգտագործում է մարտունակության առավելությունը, թշնամուն թույլ տալիս առաջանալ, իսկ երբ զորքերի միջև հեռավորությունը հասավ ընդամենը 100 քայլի, Մադաթովը հրամայեց հարձակվել թշնամու վրա ու կատաղի կռիվ տալ։ Մարտունակության առավելությունը ճիշտ օգտագործելով՝ ռուսական զորքը հաղթեց ճակատամարտը։ Ճակատամարտից հետո ռուսական բանակը սկսեց հետապնդել պարսիկներին։

Այս ճակատամարտերից հետո Աբբաս Միրզան նահանջեց Արաքսի հարավային ափը: Դրանով ավարտվեց նաև Շուշիի հերոսական պաշտպանությունը, որը տևել էր 48 օր: Այն կարևոր նշանակություն ունեցավ ռուս-պարսկական պատերազմի հետագա ամբողջ ընթացքի վրա՝ ձախողելով թշնամու՝ Թիֆլիսի վրա հարձակվելու ռազմական ծրագրերը[18]։ 1827 թվականի հունվար-փետրվարին ռուսական բանակի մի մասը զբաղված էր Արաքս գետից Արցախ ներխուժած տարբեր ցեղերի դեմ պայքարելով և Արցախը նրանցից մաքրելով[19]:

Նախիջևանի ու Երևանի ազատագրում

1827 թվականի գարնանը Ներսես Աշտարակեցու և Հարություն Ալամդարյանի գլխավորությամբ Թիֆլիսում կազմակերպվեցին կամավորական ջոկատներ, որոնք ռուսական զորամասերի հետ մասնակցեցին ռազմական գործողություններին: Մարտին Թիֆլիսում կազմակերպվեց 117 հոգուց բաղկացած հայ կամավորների առաջին ջոկատը, իսկ մայիսին քաղաքի այդ ջոկատներում ցուցակագրվել էին շուրջ 600 հոգի[20]: Նույն ժամանակ ռուսական զորքերը կենտրոնացվեցին Երևանի Հասան խանի զորքի դեմ։ Ապրիլի սկզբին ռուսական բանակի զորամասերը մտան Երևանի խանության տարածք, գրավեցին Էջմիածինը և մոտեցան Երևանի բերդի մատույցներին: Հունիսի 15-ին Երևանի պաշարման համար ժամանեց 20-րդ հետևակային դիվիզիան՝ գեներալ Աֆանասի Կրասովսկու գլխավորությամբ։ Վերջինս մասնակցել էր Ֆրանսիայի դեմ մղվող ռուս-ավստրիական պատերազմին, Օսմանյան կայսրության դեմ մղվող 1806-1812 թվականների, ինչպես նաև 1812 թվականի հայրենական պատերազմներին։ Արարատյան դաշտի խիստ շոգ կլիմային ոչ սովոր ռուսները վարակվեցին տենդերով և դիզենտերիայով, և մարտունակ զինվորների քանակը իջավ 4000-ի: Ռուսներն առժամանակ դադարեցրին պաշարումը և բարձրացան Արագած լեռ՝ Էջմիածնում թողնելով Սևաստոպոլի հետևակային խմբի գումարտակը (մինչև 500 սվին), 5 հրանոթ, հայերի հեծյալ կամավորական ջոկատի հարյուրյակ, և 700 հիվանդ զինվոր:

Օշականի ճակատամարտ

Մեկ այլ զորամաս մտել էր Նախիջևանի խանություն. քաղաքը հանձնվեց կարճ ժամանակ անց: Դրանից ոչ հեռու գտնվող Աբբասաբադ ամրոցը շարունակում էր դիմադրել: Պաշարումը տևեց մեկ շաբաթ՝ հուլիսի 1-7-ը: Այդ ընթացքում ռուսները կասեցրին Աբբաս Միրզայի՝ օգնական զորքերի ժամանումը: Ռուսների հաղթանակի պատճառներից մեկը Նախիջևանի Էհսան խանի դավաճանությունն էր պարսկական զորքին[21]: Երևանի խանությունն, այսպիսով, պաշարված էր երեք կողմից. Պարսկաստանին կապող միակ ճանապարհն անցնում էր Մակուի և Իգդիրի միջոցով:

Աբբաս Միրզան անցնում է հակահարձակման. օգոստոսին պարսկական 9 հազարանոց հետևակը և 21 հազարանոց հեծելազորը[22], որը զինված էր 24 թնդանոթով, մոտենում է Էջմիածնի մատույցներին, երբ ռուս զինվորները հանգստանում էին Արագած լեռան լանջերին: Օգոստոսի 17-ին Օշական գյուղի մոտ տեղի ունեցավ արյունահեղ ճակատամարտ: Նրանց դեմ կանգնած էր ռուսական 3 հազարանոց ջոկատը, հայ և վրացի կամավորներ, որոնք միասին ունեին 12 թնդանոթ[23]: Պարսիկները ճակատամարտում պարտություն կրեցին, և դրա հետևանքով ռուսները ոչ միայն չհանձնեցին Էջմիածինը, այլև գրավեցին Սարդարապատը, ևս մեկ անգամ մոտենալով Երևանին: Այն ամրացված էր եվրոպական ռազմական մասնագետների ղեկավարությամբ: Հասկանալով, որ սա լինելու է վերջին ճակատամարտը Հայաստանում՝ պարսիկները չհանձնեցին բերդը[24]:

Երևանի բերդի գրավում

Սեպտեմբերի վերջին գեներալ Պասկևիչը հրամայում է գրոհել[Ն 2]: Ռուսական պաշարողական հրանոթները օր ու գիշեր ռմբակոծում են բերդը. հոկտեմբերի 1-ին պարսկական ամենաամուր ու վերջին հենակետը Հայաստանում ընկնում է: Գերեվարվում են 3000 զինվոր, 100 թնդանոթ, զենք ու զինամթերք: Երևանի վերջին՝ Հասան խան Ղաջարը գերեվարվածների թվում էր: Երևանի գրավման համար Պասկևիչը ստացավ «Կոմս Էրիվանսկի» տիտղոսը: Ռուսներից և հայերից շատերը պարգևատրվեցին «Երևանի բերդի գրավումը» մեդալով: Դա իսկական տոնախմբություն էր ժամանակի հայության համար: Ռուսական զորքերը շարունակում են հաղթարշավը և շարժվում Թավրիզի ուղղությամբ[25]: Վերջինս Ղաջարական Պարսկաստանի երկրորդ խոշոր քաղաքն էր, առևտրական կարևորագույն հանգույց[26]: Վրացի գեներալ Գեորգի Էրիսթավի առաջապահ ջոկատը մտավ Մակուի խանություն, ապա հոկտեմբերի 3-ին գրավել է Մարանդը, որն ընկած էր Մակու-Թավրիզ ճանապարհի կենտրոնում: Տասը օր անց նույն ջոկատը մտավ Թավրիզը, իսկ գլխավոր ուժերն այստեղ հասան հոկտեմբերի 19-ին: Քաղաքի կայազորը փախուստի մատնվեց, և 60.000 բնակիչ ունեցող քաղաքը առանց դիմադրության հանձնվեց: Պարսիկները չէին շտապում հաշտություն խնդրել, ուստի ռուսները գրավեցին Խոյի խանությունը՝ Սալմաստ և Խոյ հինավուրց բնակավայրերը, ինչպես նաև Ուրմիայի խանությունը՝ համանուն կենտրոնով: Այստեղ նրանց աջակցում էին ոչ միայն տեղաբնիկ հայերը, այլև ասորիները:

Թուրքմենչայի պայմանագրի կնքում

1828 թվականի Փետրվարի 10-ին կնքվեց Թուրքմենչայի հաշտության պայմանագիրը՝ Ռուսաստանի և Իրանի միջև[27]։ Պայմանագրով Ռուսաստանին անցան Երևանի ու Նախիջևանի խանությունները, և Իրանը Ռուսաստանին վճարեց 20 միլիոն ռուբլի ռազմատուգանք[28]։ Այս պատերազմից հետո Ռուսաստանը սկսում է կապիտալ ներդրումներ կատարել Պարսկաստանում, որով ոչ միայն այդ երկրի հյուսիսը, այլև Կասպից ծովը վերցնելով իր ազդեցության տակ։

Ռուսաստանի տիրապետության տակ անցնելով՝ Արևելյան Հայաստանի ժողովուրդը ազատվեց ձուլման և ֆիզիկական բնաջնջման վտանգից. շահ Աբբասի կազմակերպած հայերի բռնագաղթից երկու դար անց Արևելյան Հայաստանում հայ բնակչության թիվը հասնում էր 35 հազարի, իսկ իսլամադավան բնակչությունը հայերին կրկնակի գերազանցում էր: Ալեքսանդր Գրիբոյեդովը և Ներսես Աշտարակեցին կազմակերպեցին 40-42 հազար հայերի ներգաղթը նորաստեղծ Հայկական մարզ: Փոխարենը այստեղից հեռացան հազարավոր մուսուլմաններ: Ժողովրդագրական կազմը ավելի փոխվեց հօգուտ հայերի, երբ 1828-1829 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմից հետո Արևմտյան Հայաստանից Ջավախք, Շիրակ ու Սևանի ավազան եկան ևս 80 հազար հայեր: Արևելյան Հայաստանը դարձավ հայ ժողովրդի ազգահավաքման և գոյատևման կենտրոն:

Նապոլեոնի դարաշրջան

Նապոլեոնի վարչակարգը

1799 թվականի հեղաշրջումից հետո Ֆրանսիայի հանրապետությունը շարունակեց ձևականորեն գոյություն ունենալ մինչև 1804 թվականը։ Գալով իշխանության՝ Նապոլեոնը հայտարարեց. «Հեղափոխությունը հասել է այն նպատակներին, որոնց համար սկսվել էր։ Հեղափոխությունն ավարտված է»։ Նա խոստանում էր պահպանել հեղափոխության նվաճումները և դրանք զարգացնել միայն բարեփոխումների ճանապարհով։

1804 թվականին անցկացվեց հանրաքվե, և Նապոլեոնը հռչակվեց «բոլոր ֆրանսիացիների կայսր»։ Փարիզի Սուրբ Աստվածամոր տաճարում տեղի ունեցավ նրա շքեղ թագադրությունը։ Այսպես հիմնադրվեց Առաջին կայսրությունը, որը գոյատևեց մինչև 1814 թվականը։

Բարենորոգումները

Նապոլեոնի բարենորոգումները վերաբերում էին հասարակական կյանքի բոլոր ասպարեզներին։ Նա անձամբ էր հետևում դրանց ընթացքին։

Տնտեսություն։ Կայսեր ջանքերով զարկ տրվեց ծանր արդյունաբերությանը։ Տասը տարվա ընթացքում հիմնվեց հարյուր խոշոր ձեռնարկություն՝ հանքահարսստացման, մետաղաձուլության, զինագործության, նավթաշինության, սարքաշինության։ Բուռն ճանապարհաշինության արդյունքում կայուն կապ հաստատվեց երկրի տարբեր շրջանների միջև։ Աշխուժացան տնտեսական կապերն ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ երկրից դուրս։ Տնտեսության զարգացման նպատակով հիմնվեց Ֆրանսիական բանկ։ Շրջագայության մեջ դրվեց դրամական նոր միավոր ֆրանկը։ Արդյունաբերության ցուցանիշներով Ֆրանսիան զբաղեցրեց երկրորդ տեղը աշխարհում՝ զիջելով միայն Անգլիային։

Օրենսդրություն։ Մեծ հեղափոխությունից հետո Ֆրանսիայում հաստատվել էին հասարակական նոր հարաբերություններ։ Հարկ էր դրանց տալ իրավական ձևակերպում։ Կայսրը կազմեց «Քաղաքացիական օրենսգիրքը», որը տարածվեց նաև Եվրոպայում։ Այն ամրագրում էր մարդկանց բնական իրավունքները։ Առանձնակի ուշադրություն էր դարձվում ընտանիքի և սեփականության խնդիրներին։ Ընտանիքը ճանաչվում էր որպես հասարակության կարևորագույն բջիջ։ Կարգավորվեցին նաև տնտեսական, քրեական, դատական բնագավառները։

Վարչական համակարգ։ Հեղափախության տարիներին Ֆրանսիայում ձևավորվել էր նոր վարչական կառույց։ Երկիրը բաժանվել էր դեպարտամենտների(նահանգ)` յուրաքանչյուրն իր ընտրովի վարչակազմով։ Նապալեոնը պահպանեց դրանք։ Նրա նշանակած պաշտոնյաները(պրեֆեկտ) տնօրինում էին նահանգների բոլոր կարևոր գործերը։ Այս կերպ պետության կառավարումը խիստ կենտրոնացվեց։

Մշակութային ձեռնարկումներ։ Կայսրը` իրեն համարելով լուսավորականների հետևորդ, ձգտում էր նրանց գաղափարներով ձևավորել ազգային նոր վերնախավ։ Բոլոր դեպարտամենտներում ստեղծվեցին պետական վարժարաններ, որոնք տալիս էին միջնակարգ կրթություն։ Այնուհետև բացվեցին բարձրագույն բժշկական, իրավաբանական և ռազմական դպրոցներ։ Այդ բոլորի պսակը դարձավ Կայսերական համալսարանը։ Նապոլեոնը հովանավորում էր գիտությունը և արվեստը։ Ձևավորվեց կայսերական նոր ազնվականությունը, որի շատ ներկայացուցիչներ դուրս էին եկել ստորին խավերից։

Կրոնական հանդուրժողականություն։ Հեղափոխության տարիներին պայքար էր ծավալվել կաթոլիկ եկեղեցու դեմ։ Բայց Նապոլեոնը հասկանում էր, որ դա վիրավորում է միլիոնավոր կաթոլիկների կրոնականզ գացմունքները և պառակտում ազգը։ Հետևելով խղճի ազատության սկզբունքին՝ նա կաթոլիկությունը ճանաչեց «ֆրանսիացիների մեծ մասի կրոն»։ Հին կարգերի կողմնակիցները շարունակում էին պայքարը։ Կայսրը երբեմն դիմում էր խստությունների։ Անգամ մտցրեց գրաքննություն, փակեց որոշ թերթեր ու ամսագրեր։ Սակայն Նապոլեոնի վարչակարգի անկումից հետո էլ բարենորոգումները պահպանեցին իրենց ուժը։ Մեծ էր դրանց ազդեցությունը նաև այլ երկրների վրա։

Նապոլեոնը կռվի դաշտում

Պատերազմները և «Մեծ տերության» կազմավորումը

Բարենորոգումների ուղիով ընթացող Ֆրանսիան արագորեն հզորանում էր։ Դա սարսափեցնում էր հարևան երկրներին, այդ թվում՝ Անգլիային և Հոլանդիային։ Նրանց ընդհանրումն անխուսափելի էր։ Հեղափոխության ընթացքում Ֆրանսիայում ձևավորվել էր նոր բանակ։ Դրա շարքերում աճել էին Նեյը, Դավուն, Մյուրատը և այլք։ Նորություն էր սպայակույտի(ռազմական շտաբ) ստեղծումը, որը կոչված էր մշակելու մարտական գործողությունների ծրագրեր։ Սկզբում Ֆրանսիան վարում էր պաշտպանողական պատերազմ, բայց հետո անցավ հարձակման և հասավ հաջողությունների։ Պատերազմները հեղափոխական էին՝ միտված տապալելու ավատատիրական կարգերը։ Նրանք ողջ Եվրոպայում տարածում էին ժամանակի առաջավոր գաղափարները՝ մարդու և քաղաքացու ազատությունները, ազգերի ինքնորոշման իրավունքը։ Այդ պատերազմները նպաստում էին Ֆրանսիայի տիրապետության տարածմանը։ Շուտով Եվրոպայի առաջատար երկրները հայտնվեցին Ֆրանսիայի տիրապետության կամ ազդեցության ներքո՝ Իտալիան, Իսպանիան, Ավստրիան, Պրուսիան, Բացառություն էին Ռուսաստանը և Անգլիան։

Առաջին ֆրանսիական կայսրությունը 1811 թվական

Տերության կործանումը

Ռազմական ուժի վրա հիմնված «Մեծ տերությունը» անընդհատ ծավալման միտում ուներ։ Նապոլեոնը երազում էր հասնել համաշխարհային տիրապետության։ Այդ նպատակով նա ստեղծել էր Մեծ բանակը, որի կազմում հավաքագրված էին նաև դաշնակից երկրների ուժերը։ 1812 թվականին Մեծ բանակը մտավ Ռուսաստան։ Օգոստոսին Բորոդինոյի դաշտում տեղի ունեցավ գլխավոր ճակատամարտը։ Ռուսական բանակը պարտվեց և հանձնեց Մոսկվան։ Ռուսաստանի համար պատերազմն ընդունեց համաժողովրդական բնույթ, բանակը համալրվում էր և զորանում։ Այրված և կողոպտված Մոսկվայում Նապոլեոնը իրեն զգում էր թակարդում։ Ռուսական զորքերն անցան հակահարձակման և ստիպեցին ֆրանսիացիներին նահանջել։ 1812 թվականի դեկտեմբերին Մեծ բանակի մնացորդները լքեցին Ռուսաստանը։ Ֆրանսիայի դեմ ձևավորվեց նոր ռազմական դաշինք՝ Ռուսաստան, Անգլիա, Պրուսիա, Ավստրիա և այլ երկրներ։ 1813 թվականի Լայպցիգի Ճակատամարտում դաշնակիցները հաղթանակ տարան և մտան Փարիզ։ Նրանք Նապոլեոնին աքսորեցին և Ֆրանսիայում վերականգնեցին տապալված արքայատոհմը։

Հին վարչակարգի վերականգնումը մեծ դժգոհություն առաջացրեց Ֆրանսիայում։ Օգտվելով դրանից՝ 1815 թվականի մարտին Նապոլեոնը փախավ աքսորից, վերադարձավ և վերականգնեց կայսրությունը։ Սակայն նրա իշխանությունը տևեց ընդամենը հարյուր օր։ Դաշնակիցներն արագ վերամիավորվեցին։ Նապոլեոնը պարտություն կրեց և այս անգամ աքսորվեց Ատլանտյան օվկիանոսի հեռավոր կղզիներից մեկը, որտեղ էլ կնքեց իր մահկանացուն։

Կարդա՛ ,,Արտիստը,, պատմվածքը

Առաջադրանքներ

1. Բացատրի՛ր բառերը՝ կացարան, կենցաղ, մենակեց, արտիստ, յուր:

կացարան-կացարան, կենցաղ, մենակեց, արտիստ, յուր

 կենցաղ-Կյանքի ընդհանուր կացութաձևը, որևէ ժողովրդի՝ որոշակի սոցիալական խմբի ևն սովորությունների և բարքերի ամբողջությունը, ինչպես նաև ամենօրյա ապրելու ձևը և բովանդակությունը, ապրելակերպ, ապրուստ, նիստուկաց, բարք:

 մենակեց-մենակ մնաց

 արտիստ-գեղարվեստի սիրահար, արվեստին նվիրված մարդ:

(փոխաբերական) Իր գործի շատ հմուտ և նվիրված մարդ, վարպետ:

 յուր-ինքն դերանվան հնաձև սեռական հոլովը, իր:

2. Կարդա՛ և բացատրի՛ր ընդգծված արտահայտությունը՝ Արդարև, հիվանդի աչքերի մեջ երևում էր եսամոլի հոգի, թեև գեղեցիկ էին այն աչքերը և դեռ բավական վառվռուն` մոտ հիսուն տարեկան կնոջ թառամած դեմքի վրա:

Թեև կինը հիվանդեր նրա աչքերից երևում էր եսամոլությունը:

3. Դուրս գրի՛ր Լևոնին բնութագրող տողերը:

Արտիստը զգայուն է ու ազնիվ

Լևոնը շատ լավ արտիստ էր՝ հոգով, սրտով, արյունով, ամբողջ էությամբ արտիստ:

4. Պատմվածքից գտի՛ր և դուրս գրի՛ր ոչ հայերեն բառերն ու արտահայտությունները, գրի՛ր հայերեն տարբերակները:

Չաուշենկոն շտապում է իր գիրքը`«Часы горя и страданий» (<<Վշտի և տառապանքի ժամերը>>)

Բոնջուրնո- բարև ձեզ

5. Ինչո՞ւ էին Լևոնին ,,արտիստ,, ասում: Ինչպիսի՞ մարդուն կհամարեիր արտիստ:

Արտիստը այն մարդն է, ով նվիրվում է արվեստին, իր գործում հմուտ է: Ես կարող եմ ասել, որ Լևոնը արտիստ է:

6. Բնութագրի՛ր Լևոնին:

Լևոնը շատ նպատակասլաց մարդ էր, քանի որ իրեն ոչինչ չխանգարեց: Մայրն իրեն չէր աջակցում: Հոր մահը միանշանակ սպի թողեց իր սրտի վրա, սակայն նա շարունակեց հասնել իր միակ լուսավոր կետին, միակ սիրուն՝ Լուիզային:

7. Ներկայացրու Լևոնի հոգեվիճակը՝ օգտագործելով պատմվածքի բառերն ու արտահայտությունները::

Լևոնը շատ մեծ ճնշում էր ստանում մոր կողմից, մայրը իրեն անընդհատ համեմտում էր իր հոր հետ, ով տրվել էր խմիչքին և շատ վատ կյանք էր ունեցել: Ինչու չէ, վատ միջավայրը նույնպես իր կյանքը դարձրեց դժոխք: Երրորդ բանը, որ վերջնականապես կոտրեց իրեն այդ այն լույսն էր, միակ սերը ՝ Լուիզան: Երբ իմացավ Լուիզայի ամուսնության լուրը, էլ չդիմացավ և խմեց ու ինքնասպան եղավ:

Առաջադրանքներ

Մի որբ երեխա՝ ցնցոտիներ հագած, կուչ էր եկել հարուստ տների պատերի տակ: Մեջքը հենել էր մի հարուստ տան պատին և մեկնել էր ձեռքը դեպի մարդիկ:

Ամենքը սիրում էին նրան, բայց նա տխուր էր, միշտ տխուր:Երբ երեկոները մենակ նստում էր իրենց շքեղ պատշգամբում, որի շուրջը բացվում էր պարտեզը՝ հովասուն ծառերով և կարկաչյուն  շատրվաններով,նրա հոգին սլանում էր մի ուրիշ վայր, որ հեռավոր երազի պես մեկ երևում էր, մեկ՝  չքանում…

Եվ հարուստը, ինչպես երբեմն պատահում է պատմությունների մեջ, հիացած նայեց թռչնի գեղեցկությանն ու շրջապատի ամայությանը, որքան աչքն էր կտրում, ապա ասաց քնքշորեն. «Նման չքնաղ երկիր դեռ չէի տեսել»:

Ըստ երևույթին նրանք իրար չէին հասկանում, և բարձրահասակ մեքսիկացին բեռնասայլակից հանեց իր հին հրացանը ու նշան բռնեց ճիշտ այնպես, ինչպես զինվորներն են անում կրակելիս:

հագած- հարակատար

հենել էր-անցյալ, անցյալ վաղակատար, երրորդ դեմք, եզակի

մեկնել էր- անցյալ, անցյալ վաղակատար, երրորդ դեմք, եզակի

սիրում էին- անցյալ, անկատար, երրորդ դեմք, հոգնակի

նստում էր- անցյալ, անկատար անցյալ, երրորդ դեմք, եզակի

սլանում էր- անցյալ, անկատար անցյալ, երրորդ դեմք, եզակի

երևում էր-անցյալ, անկատար անցյալ, երրորդ դեմք, եզակի

պատահում է- ներկա, անկատար

հիացած- հարակատար, ներկա

կտրում- անկատար, ներկա

չէի տեսել- առաջին դեմք, եզակի, վաղակատար անցյալ

չէին հասկանում- երրորդ դեմք, անկատար, հոգնակի, անկատար անցյալ

են անում- հոգնակի, երրորդ դեմք, անկատար

2.Տեքստերում գործածված ներկա ժամանակի բայերի արտահայտած իմաստները համեմատիր և գրի՛ր, թե ինչ է ցույց տալիս ներկա ժամանակը տարբեր տեքստերում:

Ա.Մեր հրապարակներից մեկում արդեն երեք  օր է, ինչ մի քարավան  է կանգ առել: Երեկոյան վրանների առաջ վառվում են օջախները: Ուղտապանները կերակրում են իրենց ուղտերին և անվերջ շոյում, փայփայում նրանց: Քաղաքի երեխաները նրանց շուրջն են հավաքվում: Նրանցից շատերը երևի լաց կլինեն, երբ քարավանը գնա:

Կանգ է առել – Վաղակատակ ներկա

Վառվում են – Անկատար ներկա

Կերակրում են – Անկատար ներկա

Շոյում են – Անկատար ներկա

Փայփայում են – Անկատար ներկա

Հավաքվում են- Անկատար ներկա

Բ. Բոլորը գիտեն, որ անհողմ եղանակին ավելի հեշտ է  սառնամանիքին դիմանալը, քան քամու ժամանակ: Բայց միայն կենդանի արարածներն են քամու ժամանակ ավելի ուժեղ ցուրտ զգում, ջերմաչափի ցուցմունքն ամենևին չի փոխվում: Ինչքան ուժեղ է քամին, այնքան ավելի շատ սառը օդի զանգված է հասցնում միավոր ժամանակում շփվել մաշկի հետ, և ավելի շատ ջերմություն է անջատվում մարմնից: Հենց դա էլ  ցրտի զգացողություն է առաջացնում:

Զգում են – Անկատար ներկա

Չի փոխվում – Անկատար ներկա ժխտական

Հասցնում է – Անկատար ներկա

Անջատվում է – Անկատար ներկա

Առաջացնում է – Անկատար ներկա

3.Ընդգծված բայերը ներկա ժամանակով արտահայտի՛ր:

1891 թ. Սիամում (Թաիլանդ) ծնվում են աշխարհին (գոնե գիտությանը) մինչ այդ անհայտ արատով երկվորյակներ, որոնք մարմնով իրար կպած են: Ֆիզիկական բոլորովին նույնատիպ արատը նրանց դարձրում է անբաժանելի:

Մասնագետները, թերթերը գրում են այդ չտեսնված ու չլսված երեույթի մասին, և հիվանդությունը քաղաքի անունով էլ կոչում են` «սիամի երկվորյակներ»: Սակայն հարցը դրանով չի փակվում: Բժշկական արտահայտությունը դառնում է նաև զանազան համեմատությունների ու փոխաբերությունների հիմքը: Ընդհանրապես, երբ հարկ է լինում նշելու երկու արարածների նմանությունը, իսկույն ասում են. «Կարծես սիամի երկվորյակներ լինեն»:

Եկե՛ք վերհիշենք․

Գոյականների կրած փոփոխությունները հոլովների միջոցով կոչվում է հոլովում: Բառերը թեքվում կամ փոփոխության են ենթարկվում սեռական հոլովից:

Հոլովական համակարգ

Ուղղական (ո՞վ, ի՞նչ)

Սեռական (ո՞ւմ, ինչի՞)

Տրական (ո՞ւմ, ինչի՞ն)

Բացառական (ումի՞ց, ինչի՞ց)

Գործիական (ումո՞վ, ինչո՞վ)

Ներգոյական (ո՞ւմ մեջ, ինչո՞ւմ, ինչի՞ մեջ)

4․ Հոլովի՛ր պայուսակ, տղա, քաղաք բառերը։

Ուղղական (ո՞վ, ի՞նչ) – Պայուսակ, տղա, քաղաք

Սեռական (ո՞ւմ, ինչի՞) – Պայուսակի, տղայի, քաղաքի

Տրական (ո՞ւմ, ինչի՞ն) – Պայուսակին, տղային, քաղաքին

Բացառական (ումի՞ց, ինչի՞ց) – Պայուսակից, տղայից, քաղաքից

Գործիական (ումո՞վ, ինչո՞վ) – Պայուսակով, տղայով, քաղաքով

Ներգոյական (ո՞ւմ մեջ, ինչո՞ւմ, ինչի՞ մեջ) – Պայուսակում, տղայի մեջ, քաղաքում

Ex 7 (b)

If I fail the exam, I’ll take it again.

If there is more cars on the road in the future, there will be more pollution.

If you see Jane, will you give her my message?

If pollution increases, more plants and animals will die.

I will not tell you my secret if you don’t come to Mark’s party with me.

My parents will be really angry if they see my bedroom!

(c)

What will you do if the weather is nice this weekend?

Where will you go if you go out this weekend?

What will you buy if you go shopping this weekend?

If you don’t go out this weekend, what will you do?

If your teacher doesn’t give you any homework today, what will you do?

If you don’t phone a friend tonight, what will you talk about?

(g)

Unless we leave now, we’ll be late.

We won’t understand unless our teacher explains.

I won’t have any money unless my dad gives me some.

Unless he studies harder, he’ll fail his exams.

Nobody will know our secret unless you tell someone.

Золотая Роза III

Прочитайте текст.

Сюзанна прожила у Шамета пять дней. Пять дней над Парижем

подымалось необыкновенное солнце. Все здания, даже самые старые,

все сады и даже логово Шамета сверкали в лучах этого солнца, как

драгоценности. Этих пяти дней хватило на примирение Сюзанны с её возлюбленным, молодым актёром. Шамет участвовал в нём. Ему пришлось отнести

письмо Сюзанны к актёру. Вскоре актёр приехал за Сюзанной. И всё было как надо: букет, смех сквозь слёзы и раскаяние. Когда молодые уезжали, Сюзанна так заторопилась, что забыла попрощаться с Шаметом. Но она тут же спохватилась, покраснела и виновато протянула ему руку.

– Раз уж ты выбрала себе жизнь по вкусу, – проворчал ей напоследок

Шамет, – то будь счастлива.

– Я ничего ещё не знаю, – ответила Сюзанна, и слёзы заблестели у

неё на глазах. – Вот если бы кто-нибудь подарил мне золотую розу! Это

было бы наверняка к счастью. Я помню твой рассказ на пароходе, Жан.

Молодые люди уехали.

Обыкновенно Шамет выбрасывал весь мусор, выметенный за день из

ремесленных заведений. Но после этого случая с Сюзанной он перестал

выбрасывать пыль из ювелирных мастерских. Он начал собирать её

тайком в мешок и уносил к себе в лачугу. В этой пыли было

некоторое количество золотого порошка, так как ювелиры, работая,

всегда стачивают немного золота.

Шамет решил собрать из ювелирной пыли золото, чтобы сделать

из него маленькую золотую розу для счастья Сюзанны. Он решил не

встречаться с Сюзанной, пока не будет готова эта роза.

Шамет никому не рассказывал о своей затее. Он боялся, что его могут

посадить в тюрьму и отобрать у него золото. Ведь оно всё-таки чужое.

Он просеивал эту ювелирную пыль по ночам. Прошло

много времени, пока золотого порошка накопилось столько, что из него

можно было сделать золотую розу. Но Шамет не спешил отдавать золото

ювелиру. С некоторых пор он стал бояться встречи с Сюзанной.

Всю свою нежность он хотел отдать только ей, только Сузи. Но кому

нужна нежность старого урода?! Шамет давно заметил, что единственным желанием людей, встречавшихся с ним, было поскорее уйти и

забыть его тощее, серое лицо с пронзительными глазами.

У него в лачуге был осколок зеркала.Изредка Шамет смотрелся в него, но сразу

же отшвыривал его прочь. Лучше было не видеть себя.Когда роза была наконец готова, Шамет узнал, что Сюзанна год назад уехала из Парижа в Америку и, как говорили, навсегда. Никто не мог сообщить Шамету её адрес.

В первую минуту Шамет даже испытал облегчение. Но потом всё его ожидание

ласковой и лёгкой встречи с Сюзанной превратилось непонятным образом в железный заржавленный осколок. Этот колючий осколок застрял у Шамета в груди, около сердца, и Шамет молил бога, чтобы он скорее вонзился в его старое сердце и остановил его навсегда.

Шамет бросил прибирать мастерские. Несколько дней он пролежал у себя в лачуге, повернувшись лицом к стене. Он молчал и только один раз улыбнулся, прижав к глазам рукав старой куртки. Но никто этого не видел. Соседи даже не приходили к Шамету – у каждого хватало своих забот.

Следил за Шаметом только один человек – тот пожилой ювелир, что выковал тончайшую розу и рядом с ней, на ветке, маленький острый бутон.

Ювелир навещал Шамета, но не приносил ему лекарств. Он считал, что это бесполезно.

И, действительно, Шамет незаметно умер во время одного из посещений ювелира. Ювелир поднял голову мусорщика, достал из-под серой подушки золотую розу, завёрнутую в синюю помятую ленту, и не спеша ушёл, прикрыв скрипучую дверь. От ленты пахло мышами. Вскоре ювелир продал золотую розу пожилому литератору, по мнению ювелира, недостаточно богатому, чтобы купить такую драгоценную вещь.

Очевидно, решающую роль при этой покупке сыграла история золотой розы, рассказанная ювелиром литератору. Запискам литератора мы обязаны тем, что узнали об этом горестном случае из жизни бывшего солдата – Жана-Эрнеста Шамета.

2. Ответьте на вопросы.

Почему в дни, когда Сюзанна жила в его лачуге, солнце казалось Шамету

необыкновенным?

Пять дней над Парижем подымалось необыкновенное солнце. Все здания, даже самые старые, все сады и даже логово Шамета сверкали в лучах этого солнца, как драгоценности.

Был ли рад Шамет примирению Сюзанны с её возлюблённым? Ответ

аргументируйте выдержками из текста.

Конечно, вскоре актёр приехал за Сюзанной. И всё было как надо: букет, смех сквозь слёзы и раскаяние. Когда молодые уезжали, Сюзанна так заторопилась, что забыла попрощаться с Шаметом. Но она тут же спохватилась, покраснела и виновато протянула ему руку.

О чём мечтала Сюзанна? Каково ваше отношение к ней?

Нейтральное

Что вы думаете о дальнейшей судьбе Сюзанны? Придумайте свой рассказ

о возможной судьбе Сюзанны. Обоснуйте свой вариант.

Ну, не знаю. Мне кажется (если судить как реальность, то) она заведёт свадебный контракт :), потом развод, и тп и тп. Вот и сказочке конец. А кто слушал безграмотный и рассеянный, потому что он это читает (если конечно, некто не читает для него).

Как Шамет решил осуществить мечту девушки?

Шамет решил собрать из ювелирной пыли золото, чтобы сделать

из него маленькую золотую розу для счастья Сюзанны. Он решил не встречаться с Сюзанной, пока не будет готова эта роза.

3. Предложение.

Предложение – это слово или группа слов, выражающие законченную мысль.

4.Прочитайте текст и определите границы предложений,расставляя завершающие знаки препинания.

Наступили холода. От инея пожелтели берёзки и покраснели осины. Вода в реке потемнела. Холодный осенний ветер обрывал сухие листья и

уносил их. Небо часто покрывалось тяжёлыми осенними облаками. моросил мелкий осенний дождь. Осталась на реке Серая Шейка. Это была

молодая уточка. У неё было сломано крыло лебеди. Гуси и утки начали

готовиться к отлёту. Серая Шейка не могла лететь со стаей. Она осталась на

реке одна и долго провожала глазами улетавшую стаю. Сначала все летели одной живой кучей, а потом вытянулись в правильный треугольник и скрылись.

Серая Шейка, заливаясь слезами, думала: «Неужели я совсем одна? Лучше

бы Лиса меня тогда съела! _»

5.Допишите пословицы и поставьте в конце пред ложений

необходимый знак.

Поспешишь – людей насмешишь

Без труда не вытащишь и рыбку из пруда.

С кем поведёшься, от того и наберешься

Тише едешь – дальше будешь.

Что посеешь, то и пожнешь.

Всякое дело мастера боится.

Не говори «гоп», пока не перепрыгнешь.

Первый блин всегда комом.

6.Составьте предложения из данных слов и запишите их.

Наступить, осень, поздняя. Резкий, ветер, холодный, вчера, подуть. Парк,

в, тихо, и, сейчас, пусто. Листья, в, летать, иногда, разноцветные, воздух.

Гулять, в, парк я. Шелестеть, ноги, листья, под, сухие. Прощаться, они,

родные, с, деревья. Я, грустный, листопад, любить, осень, и, парк.

Наступила поздняя осень. 

Вчера подул холодный резкий ветер.

В парки сейчас пусто и тихо.

Разноцветные листья иногда летают в воздухе.

Я гулял в парке.

Шелестят под ногами сухие листья.

Они прощаются с родными деревнями. Я люблю осенний грустный парк и листопад.

Последний лист

Прочитайте текст.

На одной из улиц большого города в трѐхэтажном кирпичном доме жили две

молодые девушки – художницы Сью и Джонси. В ноябре Джонси тяжело заболела. Она лежала неподвижно на кровати и смотрела через оконное стекло на стену соседнего кирпичного дома.

Однажды утром доктор вызвал Сью в коридор и сказал, что у еѐ подруги очень мало

шансов поправиться. Она может победить болезнь, только если сама захочет жить.

После ухода доктора Сью вошла в комнату Джонси. Она думала, что Джонси уснула,села к окну и начала рисовать. Вдруг она услышала тихий шѐпот и быстро подошла к кровати. Глаза Джонси были широко открыты. Она смотрела в окно и считала.Сью тоже посмотрела в окно. Там ничего не было.

– Что такое, милая? – спросила Сью.

– Три дня назад их было почти сто, – чуть слышно ответила Джонси. – Было

очень трудно считать. А теперь это легко. Их осталось только пять.

– Чего пять, милая?

– Листья на плюще. Когда упадет последний лист, я умру.

На все уговоры успокоиться, съесть немного бульона и уснуть Джонси

продолжала говорить, что ей хочется увидеть, как упадет последний лист. Она устала жить, устала думать.

Сью рассказала всѐ старому художнику Берману, который жил рядом. Старик

раскричался.

На другое утро Джонси потребовала открыть окно. Сью устало согласилась.

После проливного дождя и сильного ветра, продолжавшегося всю ночь, на

кирпичной стене ещѐ виднелся последний лист плюща. Всѐ еще тѐмно-зелѐный у

основания стебелька, но тронутый по краям желтизной, он храбро держался на ветке.

– Это последний, – сказала Джонси. – Я думала, что он упадѐт ночью. Он упадѐт

сегодня, тогда умру и я.

День прошѐл, даже в сумерки они видели, как одинокий лист держится на своем

стебельке. Ночью опять поднялся северный ветер и дождь стучал в окно.

Как только рассвело, Джонси велела поднять штору. Она долго лежала, глядя на лист. Потом сказала подруге:

– Я была скверной девчонкой, Сью. Должно быть, этот последний лист остался на ветке, чтобы показать мне, какая я была гадкая. Грешно желать себе смерти. Дай мне бульона и молока.

Через день доктор сказал Сью:

– Она вне опасности. Вы победили. Но я должен навестить старика Бермана.

У него тоже воспаление лѐгких. Он очень слаб и надежды на выздоровление нет

никакой.

В тот же день вечером Сью сказала Джонси:

– Берман умер сегодня. Он болел всего два дня. Утром первого дня швейцар на-

шѐл бедного старика на полу в его комнате. Он был без сознания. Обувь и вся его одежда промокли насквозь. Никто не мог понять, куда он выходил в такую ужасную ночь.

Потом нашли фонарь, который еще горел, лестницу, кисти и палитру с желтой и зеленой красками. Посмотри в окно, дорогая, на последний лист плюща. Тебя не удивляет,что он не дрожит и не шевелится от ветра? Да, милая, это и есть шедевр Бермана.

Он написал его в ночь, когда слетел последний лист.

2.Ответьте на вопросы.

Ответьте на вопросы.

1. Что случилось с Джонси?

У Джонси была тяжёлая болезнь.

2. Как Джонси могла победить болезнь?

Потому что последний лист упал но Берман нарисовал. Я так не думаю если честно мне кажется что она просто победила болезнь и все.

3. Что считала Джонси?

Листья на плюще.

4. Как последний лист плюща помог Джонси выжить?

Он не упал а если конкретно он упал но Берман( художник) нарисовал этот лист и она не умерла.

5. Почему заболел и умер Берман?

Потому что он ночю под ливень рисовал этот лист.

3.Продолжите предложения.

В большом городе в трёхэтажном кирпичном доме жили две молодые девушки – художницы Сью и Джонси.

Врач сказал Сью, что у ее подруги очень мало шансов поправиться.

Три дня назад их было почти сто, – чуть слышно ответила Джонси.

Я умру, когда упадет последний лист.

После проливного дождя на кирпичной стене ещё виднелся последний лист плюща.

Ночью опять поднялся северный ветер и дождь стучал в окно.

Этот последний лист остался на ветке, чтобы показать мне, какая я была гадкая.

Утром первого дня швейцар нашел бедного старика на полу в его комнате.

Никто не мог понять, куда он выходил в такую ужасную ночь.

Он написал его в ночь, когда слетел последний лист.

4. Составьте предложения, используя данные модели.

Кто лежал где, что лежало где:

дедушка – кровать, вещи – стол, ребѐнок – диван, ручка – полка, документы – сумка.

Кто вызвал кого:

врач – Сью, друг – врач, мама – доктор, учитель – родители.

Кто может победить что:

она – болезнь, они – страх.

Кому хочется что сделать:

она – увидеть друга, он – позвонить родителям, они –

нарисовать шедевр, мы – погулять по городу.

5. Состаьте предложения , поставьте в конце предложений завершающий знак препинания ( . ? !).

Туристы, дальше, всё, в, уходили, лес.

Все туристы дальше уходили в лес!

В, далеко, пароход, виден, море.

В море виден далеко пароход?

Лесу, как, зимой, красиво, в.

Как красиво зимой в лесу.

Приятно, розы, как, пахнут, саду, в.

Как приятно розы пахнут в саду.

Стучится, в, кто, ко, дверь, мне.

В дверь кто стучится ко мне!

Сколько, ждать, можно, тебя.

Сколько можно ждать тебя?

Откуда, в, глаза, его, грусть, столько.

В его глаза откуда столько грусть?

6. Определите границы предложений и обозначьте их знаками препинания.

Отчего так опустело небо нет в нём острокрылых ласточек.И стрижей опустели уютные скворечники. Собрались скворцы в большие стаи

заторопились они в тёплые края, поэтому пустыми остались уютные

скворечники. Лесные птицы тоже собрались в предотлётные стаи, чтобы

отправиться в дальний путь. В лесу ещё пышно и зелено созрели орехи

хлопочут белки делают запасы к зиме.