Արյուն: Արյան գործառույթներն ու բաղադրամասերը

Արյան գործառույթները: Արյունը հեղուկ շարակցական հյուսվածք է: Այն օրգանիզմի բոլոր բջիջներին մատակարարում է թթվածին և սննդանյութեր, այնտեղից հեռացնում է ածխաթթու գազը և կենսագործունեության արգասիքները: Արյան մեջ են անցնում ներզատական գեղձերում մշակված կենսաբանական ակտիվ նյութերը (հորմոնները), որոնք կարգավորում են օրգան համակարգերի գործունեությունը: Այն նաև նպաստում է օրգանիզմի ներքին միջավայրի քիմիական բաղադրության ու մարմնի կայուն ջերմաստիճանի պահպանմանը:

Արյունը կատարում է նաև պաշտպանական դեր, նրանում գտնվում են արյան սպիտակ գնդիկներ՝ լեյկոցիտներ, ինչպես նաև հակամարմիններ, որոնք վնասազերծում են օտարածին մարմինները և ապահովում օրգանիզմի անընկալունակությունը որոշակի հիվանդությունների նկատմամբ (իմունիտետ): Արյան պաշտպանական գործառույթ է համարվում նաև նրա մակարդելիության հատկությունը:

Արյան ձևավոր տարրերն են էրիթրոցիտները, լեյկոցիտները և թրոմբոցիտները:

Էրիթրոցիտներ: Արյան կարմիր ձևավոր տարրերը` էրիթրոցիտները, ունեն երկու կողմից ներհրված սկավառակի տեսք: Այդպիսի կառուցվածքը մեծացնում է նրանց շփման մակերեսն արյան մեջ ներթափանցած գազերի  (  O2;CO2  )  հետ և մեծացնում թթվածին տեղափոխելու օգտակար գործողության  գործակիցը:  1  մմ³ արյան մեջ պարունակվում է  4,5−5  մլն էրիթրոցիտ: Արյան մեջ էրիթրոցիտների քանակը կարող է ավելանալ մեծ բարձրությունների վրա՝ թթվածնի պակասի դեպքում, ինչպես նաև մկանների աշխատանքի ժամանակ: Էրիթրոցիտներն առաջանում են կարմիր ոսկրածուծում: Էրիթրոցիտների հիմնական գործառույթը թթվածնի և ածխաթթու գազի փոխադրումն է:

Էրիթրոցիտները պարունակում են երկաթ պարունակող սպիտակուց՝ հեմոգլոբին, որը թոքերում միանում է թթվածնին՝ առաջացնելով օքսիհեմոգլոբին: Էրիթրոցիտների կյանքի տևողությունը  120−130  օր է: Նրանք քայքայվում են լյարդում, փայծաղում, իսկ հեմոգլոբինից առաջանում է լեղագունակ:

Լեյկոցիտներ: Դրանք արյան սպիտակ գնդիկներն են` անգույն, կորիզավոր բջիջներ, չափսերով ավելի մեծ, քան էրիթրոցիտները, սակայն քանակով անհամեմատ ավելի քիչ: Արյան  1  մմ³ -ում պարունակվում է  6000−8000  լեյկոցիտ. նրանց քանակը կարող է ավելանալ սնունդ ընդունելուց, ծանր ֆիզիկական աշխատանքից հետո և հատկապես բորբոքային գործընթացների ժամանակ:

Լեյկոցիտներն առաջանում են կարմիր ոսկրածուծում, փայծաղում, ուրցագեղձում և ավշային հանգույցներում, կյանքի տևողությունը  3−4  օր է: Քայքայվում են փայծաղում, բորբոքային օջախներում:

Լեյկոցիտներն օրգանիզմը պաշտպանում են մանրէներից և օտարածին սպիտակուցներից: Բորբոքային պրոցեսներից առաջացած թարախը պարունակում է մեծ քանակությամբ մահացած մանրէներ և լեյկոցիտներ: Լեյկոցիտները կարող են փոխել իրենց ձևը, ակտիվ տեղաշարժվել նույնիսկ արյան հոսքին հակառակ ուղղությամբ: Նրանք կարող են թափանցել միջբջջային տարածություն, այդ պատճառով հաճախ նրանց անվանում են թափառող բջիջներ: Նրանք զգայուն են մանրէների կամ մահացած բջիջներից առաջացած քիմիական նյութերի նկատմամբ:

Թրոմբոցիտներ: Մասնակցում են արյան մակարդման գործընթացին: Սրանք արյան ամենափոքր ձևավոր տարրերն են, առաջանում են կարմիր ոսկրածուծում, ապրում են  5−7  օր, քայքայվում փայծաղում կամ անոթների վնասված պատերի հետ շփվելիս, չունեն կորիզ:  1  մմ³ արյան մեջ պարունակվում է  400000  թրոմբոցիտ: Սրանց քանակի պակասի դեպքում վնասված անոթից տեղի է ունենում երկարատև արյունահոսություն:

1.Գրե’ք հետեւյալ աղերի բանաձեւերը` ըստ անվանումների , հաշվեք դրանց հարաբերական մոլեկուլայի զանգվածը Mr ,ա) ցինկի քլորիդ-ZnCl2

Mr(ZnCl2)=Ar(Zn)+2*Ar(Cl)=65+2*35=135

բ) մագնեզիումի բրոմիդ-MgBr2

Mr(MgBr2)=Ar(Mg)+2*(Br)=24+2*80=184

գ) երկաթի (III) յոդիդ-FeI3

Mr(FeI3)=Ar(Fe)+3*(I)=56+3*127=437

դ) ալյումինի յոդիդ-AlI3

Mr(AlI3)=Ar(Al)+3*(I)=27+3*127=408

ե) երկաթի(II) ֆտորիդ-FeF2

Mr(FeF2)=Ar(Fe)+2*(F)=56+2*19=94

զ) պղնձի (II) սուլֆիդ-Cu(SO4)

Mr(Cu(SO4))=Ar(Cu)+Ar(S)+4*Аr(O)=64+32+4*16=160

2.Գրե’ք աղերի բանաձեւերը` Na2SO4-ի օրինակով.

3.Որոշե’ք թթու առաջացնող տարրի օքսիդացման աստիճանը հետեւյալ

թթուներում.

HNO2, H2SiO3, HNO3, HCIO4

H+1NO2-1

H+12SiO3-2

H+1NO3-1

H+1ClO4+1

Առանձնացրեք միացման և քայքայման ռեակցիաները.

AI(OH)3 =AI2O3 +H2O (միացման)

P+S=P2S3 (քայքայման)

Fe+Cl2=FeCl3 (միացման)

NaHCO3 =Na2CO3 + CO2 + H2O (քայքայման)

Ընտրե՛ք

ա) միացման

Fe+2HCl=FeCl2 +H2

3H2 +N2 =2NH3

բ) քայքայման ռեակցիաների հավասարումները

C2H2 =2C+H2

2KMnO4 =K2MnO4 +MnO2 +O2

Գրե՛ք բրոմի հետ կալցիում, ալյումին եւ երկաթ մետաղների միացման ռեակցիաների հավասարումները՝ իմանալով, որ արգասիքները CaBr2, AlBr3, FeBr3 աղերն են։

CaBr=Ca+Br2

AlBr3=Al+Br3

FeBr3=Fe+Br3

Գտե՛ք համապատասխանություն ռեակցիայի հավասարման եւ ռեակցիայի տեսակի միջեւ: Առանձնացրե ́, տեղադրե ́ք 1.Мg(OH)2 = MgO + H2O 2. CuO + H2 = Cu + H2O3 CaO + P2O5 = Ca3(PO4) 2

ա) միացման

1.Мg(OH)2 = MgO + H2O

բ) փոխանակման

2. CuO + H2 = Cu + H2O3

գ) տեղակալման

դ) քայքայման

CaO + P2O5 = Ca3(PO4) 2

Գրե՛ք հետեւյալ տարրերի քիմիական նշան­ները՝ ալումին, կալցիում, սիլիցիում եւ ֆոսֆոր: Բացատրե՛ք, թե դրանք ինչ են արտահայտում

Ալումին-Al

Կալցիում-Ca

Սիլիցիում-Si

Ֆոսֆոր-P

Տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը 16 ,և 14 է: Որոնք են այդ տարրերը

ա. ածխածին, բ. ջրածին,

գ. թթվածին, դ. ազոտ:

12******Հաշվել տրված նյութերի հարաբերական մոլե­կուլային զանգվածները.

ա) CO2

Mr(CO2)=Ar(C)+2Ar(O)=12+2*16=224

բ) CaO

Mr(CaO)=Ar(Ca)+Ar(O)=40+16=56

գ) NaOH

Mr(NaOH)=23+16+1=40

դ) ZnO

Mr(ZnO)=Ar(Zn)+Ar(O)=65+16=81

ե) Al2O3

Mr(Al2O3)=2Ar(Al)+3Ar(O)=2*27+3*16=54+48=102

13******Առանձնացրու օքսիդները

ա) CO2, բ) CaO, գ) NaOH, դ) ZnO, ե) Al2O3, զ) H2CO3, է) (NH4)2SO4, ը) KMnO4:

14****Քանի՞ հիմք կա հետեւյալ շարքերում՝

ա) CaO, HCl, NaOH, P2O5, KOH, Ca(OH)2, H2SO4, Mg(OH)2, Fe(OH)2, CO2, HF.

Պատ․5 բ) H2SO4, HNO3, Cu(OH)2, NO2, Al2O3, Ni(OH)2, Fe2O3

Առաջադրանքներ

1․Պարզի´ր, թե տրված թվականներն ի՞նչ սկզբունքով են խմբավորվել:

Ա. Տասնմեկ, քսաներեք, քառասունվեց, հիսունչորս, յոթանասունինը, իննսունինը, տասնմեկերորդ, վաթսունութերորդ, երեսունմեկական:

Բացարձակ

Բ. Հարյուր մեկ, հազար երեք հարյուր երեսուներկու, երկու հազար հինգ հարյուր հիսուներորդ, չորս հարյուր վաթսունական, երեք քառորդ, զրո ամբողջ հինգ տասնորդական:

Հարադիր

Գ. Երկու-երկու, քսան-քսան, տասնութ-տասնութ, հարյուր-հարյուր:

Բաշխական

2․Պարզի՛ր, թե տրված թվականներն ի՞նչ սկզբունքով են խմբավորվել.

Ա. Մեկ, հինգ, վեց, ութ, տասը, քսան, հարյուր, հազար:

Բացարձակ

Բ. Տասնմեկ, քսանյոթ, հարյուր տասնինը, հազար վեց հարյուր քսանութ:

Բացարձակ

Գ. Երեսուն, քառասուն, երկրորդ, հինգերորդ, վեցական, տասական:

Բաղադրայլ

Դ. Հազար հինգ հարյուր յոթանասունմեկ, ութսունվեց, քսանյոթերորդ, քառասունմեկերորդ, մեկ երրորդ, երեք տասնորդական:

Հարադիր

3․Տրված թվականները խմբավորի՛ր

ա) ըստ կազմության (պարզ, ածանցավոր, բարդ, բարդածանցավոր).

բ) ըստ նրա, թե ի՛նչ են ցույց տալիս (քանակ, թվային բաշխում, թվային կարգ).

գ) ըստ նրա, թե ինչպե՛ս են գրվում (կից, անջատ, գծիկով):

Հարյուր քսան, վաթսուն, երրորդ, յոթ, տասը-տասը, չորրորդ, վաթսունմեկերորդ, ինր, քառասուն-քառասուն, հազար ինը հարյուր իննսունվեց, մեկական, հարյուր ութսուներեքերորդ, երկու հազար հինզ հարյուր տասնվեց, հինգական, տասնյոթերորդ, քառասուներորդ:

Ա)  երրորդ, հարյուր քսան, յոթ, չորրորդ, վաթսունմեկերորդ, ինը, հազար ինը հարյուր իննսունվեց, հարյուր ութսուներեքերորդ, երկու հազար հինգ հարյուր տասնվեց, տասնյոթերորդ, քառասուներորդ։

Բ) տասը-տասը, քառասուն-քառասուն, մեկական, հինգական

Գ)  վաթսուն

4.Տրված թվականներով բառեր կազմի՛ր`  դրանք բաղադրելով Բ խմբում տրվսւծ արմատների և  ածանցների հետ:

Ա Երկու, երեք, չորս (քառ), յոթ, ինը, տասը, քառասուն, առաջին, երրորդ:

Բ. ճյուղ, գլուխ, ամ, ակի, անի, յա, յակ, պատիկ:

Երկճյուղ, քառյակ, յոթյակ, իննապատիկ, տասնապատիկ, երկակի, եռակի

5. Տեքստի թվականները բառերով գրի՛ր:

Մարդն իր կյանքի 70 տարվա ընթացքում միջին հաշվով 50 000 000 քայլ է անում:  Քաղաքային տրանսպորտով երթևեկող մարդն օրական 2 000 քայլ է անում:

Մարդն իր կյանքի 70 տարիներից 13-ը ծախսում է խոսակցությունների, 6 տարի` ուտելու վրա: Այդ ընթացքում 100 տոննա ուտելիք է օգտագործում:

Կյանքի 1/3-ը քնած  է անցկացնում:

Յոթանասուն տարվա, հիսուն միլիոն քայլ, երկու հազար քայլ, յոթանասուն տարիներից, տասներեքը ծախսում, վեց տարի, հարյուր տոննա, մեկ-երրորդը քնած է։

 6.Տեքստի թվականները բառերով գրի՛ր:

 Կալիֆոռնիացի 40-ամյա մի մարդ (Պիտեր Նիկեյրսը) Միացյալ Նահանգները` Խաղաղ օվկիանոսից մինչև Ատլանտյան, ոտքով անցավ 99 օր 13 ժամ 13 րոպեում, 6 ժամով ավելի արագ, քան նույն տարածությունն անցած հայրենակիցը:  Ճանապարհի երկարությունը 4904 կիլոմետր էր: 1 օրում անցնում էր միջին հաշվով 50 կիլոմետր:

Քառասուն, իննսուն, տասներեք, վեց ժամով, չորս հազար չորս կիլոմետր, մեկ օրում, հիսուն կիլոմետր։

7․ Նախադասությունները լրացրո՛ւ` կետերը փոխարինելով ուղղակի խոսքերով:

Հյուրն ուշադիր լսում էր ոգևորված ուղեկցի պատմությունը տաճարի մասին ու մտածում էր«Այս ինչ հետաքրքիր պատմություն էր, երբեք չէի լսել այդ ամենի մասին»:

 Քաղցն անհամբեր էր դարձել նրան, ու լսելով տանտիրուհու շաղակրատանքը՝ մտքում ասում էր «Այս տանտիրուհին ինձ արդեն բարկացնում է»:

Արդեն ամեն ինչ պարզ էր ու հասկանալի. նա գրեց «Չեմ կարող քեզ հետ գալ»:

 Ցուցանակն անտառում զբոսնել ցանկացողներին զգուշացնում էր «Այստեղով անցնելն արգելվում է»:

Զարմացած նայում էր վիճող անծանոթներին ու մտածում «Ինչու՞ են նրանք վիճում»:

Վազում էր ծիածանի հետևից ու իրեն-իրեն շշնջում «Ինչպե՞ս հասնեմ նրան»:

Սպասումից ձանձրացած՝ մտածում էր «Ե՞րբ եմ հասնելու տեղ»:

8. Ընդգծված նախադասությունը (հեղինակի խոսքը) գրի՛ր:

ա) ուրիշի ուղղակի խոսքից առաջ,

բ) ուրիշի ուղղակի խոսքից հետո:

«Ես զգում էի,- պատմում է վեպի հերոսը,- թե ինչպես են սուզանավի պատուհանները, ջրի ճնշմանը ենթարկվելով, ներս հրվում»:

«Նավապետը մեղավոր է ճանաչվում, գրված էր դատական արձանագրության մեջ,- քանի որ ճանապարհը զիջելու ոչ մի հրաման չի տրվել»:

«Եթե մարմինը լույսը չի կլանում, չի անդրադարձնում և չի բեկում,- գրված է գրքում,- ինքնըստինքյան անտեսանելի է»:

Արժեքը, աշխարհի յուրահատուկ ընկալումն է, որը ձևավորվում է ոչ միայն ձեռք բերված գիտելիքի և ինֆորմացիայի, այլև սեփական կենսափորձի հիման վրա։

Մշակույթը խիստ կապված է մարդու արժեհամակարգի հետ։ Նեղ իմաստով՝ արժեքը մարդու համար իրի, առարկայի կամ երևույթի դրական նշանակությունն է։ Արժեքը մարդու վերաբերմունքն արտահայտող ցուցանիշ է, որի կարևոր կատեգորիաներից են ՝ հավատն ու սերը։

Հավատը ծնում է հույս և մղում մարդուն ապրելու, ստեղծելու, արարելու։ Հավատը դառնում է կողմնորոշիչ մարդու կյանքի և գործունեության համար։ Մարդիկ քանի դեռ ապրում են՝ հավատում են, քանի դեռ հավատում են՝ ապրում են։

Սերը մյուս մարդկանց հետ միավորվելու ձգտումն է։ Սիրո մեջ միավորվում են մարդու արժեքային պատկերացումները։ Այն բաղկացած է մի քանի մակարդակներից։ Այլասիրությունը ուրիշին սիրելու, իսկ եսասիրությունը սեփական անձը սիրելու երևույթն է։

Նաև կան սիրո առանձնացված դրսևորումներ։Օրինակ սերը անհավասարների միջև, երբ միայն տալիս ես՝ առանց վերադարձի ակնկալիքի։ Սիրո այդ ձևն անվանում են մայրական։

Հաջորդը սերն է հավասարների միջև, երբ ինչքան տալիս, նույնքան ստանում ես։ Օրինակ՝ եղբայրական սերը։

Սերն անհատական ընտրողական զգացում է, որը դրսևորվում է խորը և կայուն ապրումներում։ Ըստ Հեգելի՝ սիրո ճշմարիտ էությունն այն է, որ հրաժարվես ինքդ քեզ գիտակցելուց, մոռանաս քեզ ուրիշի <<Ես>>-ի մեջ և այնուամենայնիվ , այդ կորսվածության ու մոռացվածության մեջ առաջին անգամ գտնես և տիրապետես քեզ։

Սերն ապրում է, որն ըստ Հեգելի չի հենվում խորհրդածությունների և դատողականության վրա, այլ բխում է զգացմունքից։ Սերը խիստ անհատական և անկրկնելի ապրում է։

Ամեն մեկը յուրովի է սիրում։ Սիրո մեջ մարդն ավելի պահանջկոտ է դառնում ինքն իր նկատմամբ, ձգտում ինքնակատարելագործման։Ահա թե ինչու սերը մշակութային և գեղեցիկ երևույթ է։

Հաճախ արժեք է համարվում ճշմարտությունը, հատկապես բարու և գեղեցիկի հետ կապվելիս։ Բարու, գեղեցիկի, արդարի միասնության սկզբունքը գալիս է Սոկրատեսից,ով փիլիսոփայական գիտելիքը բաժանում է տեսականի(որի կրողը նա համարում է ճշմարիտը ),գործնականի (բարին),գեղարվեստականի (գեղեցիկը)։

Ճշմարտությունը միայն որոշակի սոցիալ-մշակութային պայմաններում է ձեռք բերում արժեքային նշանակություն, իսկ գոյաբանական և իմացաբանական իմաստներով ըմբռնված ճշմարտությունը արժեքաբանորեն չեզոք են։ Կյանքում հաճախ ճշմարտությունը զոհաբերվում է արժեքներին։ Եթե Արիստոտելն առաջնորդվում էր <<թեև Պլատոնը բարեկամս է, բայց ճշմարտությունը թանկ է>> սկզբունքով, ապա շատերն առաջնորդվում են << թեև ճշմարտությունը թանկ է, բայց Պլատոնը բարեկամս է>> սկզբունքով։

Արժեքների տարբերակումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արժեքները բավարարում են սուբյեկտի կենսական պահանջմունքները և իմաստավորում են կյանքը։ Սուբյեկտի արժեքները միավորվելով կազմում են մի ամբողջական համակարգ։ Անձի մասին կարելի է դատել նրան առավել բնորոշ արժեքներով, որոնք գոյացնում են անձի ներաշխարհը։ Իսկ ինչ վերաբերում է ազգային արժեքներին, դրանք բախտորոշ նշանակություն ունեն և ձևավորվում են պատմական զարգացման ընթացքում, կազմում ներկա կեցության հիմքը և բնականոն գոյության ու անխափան զարգացման երաշխիքը։ Ազգին հատուկ արժեքներն արտացոլվում են նրա ինքնագիտակցությանը տարբեր ձևերում՝ արվեստի, փիլիսոփայության, բարոյականության, կրոնական պատկերացումների բանահյուսության մեջ։ Ազգի արժեհամակարգը պետք է յուրացնի յուրաքանչյուր անհատ հանրության մեջ բնականոն գործելու համար։ Այսպիսով անհրաժեշտ է տարբերակել արժեք-միջոց և արժեք-նպատակ հասկացողությունները։ Օրինակ <<իշխանությունը>>, մի բան է որպես միջոց, մեկ այլ բան որպես՝ նպատակ, նմանապես փողը և փառքը։ Երբ իշխանությունը, փողն ու փառքը դառնում են անձի գերագույն արժեք, դա հիվանդագին և ախտածին երևույթ է, մինչդեռ որպես միջոց դրանք համարվում են կյանքի ընդունելի ու անհրաժեշտ տարրեր։

Առանձնացնենք նաև արժեք-արժանիքները, որոնք անձի համար ոչ միայն կենսականորեն անհրաժեշտ բարիք են, այլ նաև ցանկալի հատկություն։ Արժեք-արժանիքների ըմբռնումը կարևոր է <<անհատ-ազգ>> փոխհարաբերությունների կարգավորման առումով։ Բոլոր անձնային հատկությունները հանդիսանում են տվյալ անձի արժանիքները, մասնավորապես <<հաստատակամություն>>, <<աշխատասիրություն>>, <<համբերատարություն>> և այլն։ Պետք է տարբերակել ազգային արժանիքներ հասկացողությունը, որում առանձնանում է ազգային-պետական միաբանության ապահովումը։ Միաբանության ապահովման մեջ վճռորոշ դեր են խաղում երեք հիմնական արժեք-արժանիքներ՝ արժանապատվություն, արդարամտություն, աշխատասիրություն։

Արժանապատվությունը սեփական <<Ես>>-ի արժեքի գիտակցումն է։ Դա անձի վարքի, արարքների, իրավունքների գնահատականն է, անձի ինքնագնահատականը։

Ազգային արժանապատվությունը սեփական ազգի արժանիքների, վաստակի, իրավունքների գիտակցումն է, ինքնահարգանքը՝ որպես ազգի ներկայացուցիչ։

Արդարամտությունը այլոց ճշմարիտ, արդարացի գնահատումն է։ Եթե արժանապատվությունը անձի հարգանքն է իր հանդեպ, ապա արդարադատությունը հարգանքն է ուրիշների հանդեպ։ Այսպիսով արդարամտությունը ոչ միայն անդրադառնում է մեր սեփական ինքնագնահատականի վրա, այլ նաև ազդում է դրա վրա։

Աշխատասիրությունը աշխատանքի հանդեպ անձի դրական վերաբերմունքն է։ Այն բացառիկ կարևորություն ունի և առաջընթացի գլխավոր նախադրյալն է։ Վերը նշված արժեք-արժանիքները խիստ փոխկապակցված են և դրանցից յուրաքանչյուրի բացակայությունը հանգեցնում է որևէ էական խնդրի առաջացման։

Այսպիսով պետք է հաշվի առնել, որ մշակույթն ու արժեքը չեն նույնանում, բայց և այնպես մշակույթում ստեղծված լավագույն հատկանիշը արժեքն է։ Այն անհատներն ու ազգերը, ոոնք ապրում են արժեքների գերակայությամբ բարձր ոգեղեն հատկանիշներով ապրող ազգեր և անհատներ են, իսկ երբ նվազում են արժեքները վրա է հասնում ոգու սովը։Ոգեղենությունը պեք է հատուկ լինի բոլորին, հատկապես՝ մտավորականությանը, որը համարվում է ազգի ինտելեկտուալ խիղճը։

Վրաստան

Բնութագրեք Վրաստանի աշխարհագրական դիրքը:

Վրաստանն ունի շատ հարմար աշխարհագրական դիրք, քանի որ Սև ծովի արևելյան ափին է գտնվում:Վրաստանը ունի տարանցիկ տրանսպորտային դիրք Ռուսաստանի, Հայաստանի, Ադրբեջանի, ինչպես նաև Կենտրոնական Ասիայի և Սև ծովի ավազանի երկրների միջև: Աշխարհագրական դիրքի շնորհիվ Վրաստանը մեծ եկամուտ է ստանում:

Ի՞նչ դեր ունի Վրաստանը հվ-արմ Ասիայում:

Վրաստանը՝ որպես կանոն մեր տարածաշրջանում ակտիվ դերակատարում ունեցող երկրներից է, փորձում էր մի կողմից ամրապնդել և զարգացնել իր հարաբերությունները տարածաշրջանային իր հարևանների հետ, մյուս կողմից, արդյունավետորեն մանևրելով, առաջ մղել իր շահերը տարածաշրջանում:

Գնահատեք Սև ծովի դերը Վրաստանի կյանքում։

Սև ծովը Վրաստանի աշխարհագրական դիրքում շատ մեծ դեր ունի, Սև ծովից հիմնական եկամուտի աղբյուրն է կազմում արտահանումը նավերի օգնությամբ:

Որո՞նք են Վրաստանի զարգացման նախադրյալները:

Վրաստանի զարգացման հիմնական նախադրյալը ծովն է:

Գնահատեք հայ-վրացական հարաբերությունները, ի՞նչ ազդեցություն կարող են ունենալ ՀՀ-ի համար։

Հայ-վրացական հարաբերություններ, պաշտոնական հարաբերություններ երկու հարևան երկրների՝ Հայաստանի և Վրաստանի միջև։ Դիվանագիտական հարաբերությունները հաստատվել են 1992 թվականի հուլիսի 17-ին։ Չնայած այն հանգամանքին, որ Վրաստանի և Հայաստանի միջև կնքված են ավելի քան 80 պայմանագրեր, այդուհանդերձ երկրների միջև հարաբերությունները միանշանակ չեն։ Հայաստանն անդամակցում է ԵԱՏՄ-ին և ունի լարված հարաբերություններ Ադրբեջանի հետ։ Վրաստանը ունի լարված հարաբերություններ Ռուսաստանի հետ և սերտ համագործակցում է Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ։ Վրաստանը պատժամիջոցներ է սահմանել Ռուսաստանի դեմ՝ Դոնբասի ճգնաժամի հետ կապված։

Թուրքիա

Բնութագրեք Թուրքիայի աշխարհագրական դիրքը:

Թուրքիան միջցամաքային երկիր է , որը գտնվում է Եվրասիայի հարավարևմտյան հատվածում։ Երկրի մեծ մասը գտնվում է Անատոլիայում , իսկ մի փոքրիկ մաս հարավարևելյան Եվրոպայում ՝ Բալկանյան թերակղզում։

Ինչո՞վ է բացատրվում Թուրքիայի բնակչության ազգային կազմի խայտաբղետությունը։ Ինչպիսի՞ն է ազգային փոքրամասնությունների վիճակը։

 Անտիկ ժամանակներում Թուրքիայի մերօրյա տարածքը բաժանված է եղել ասորիների, հույների, թրակիացիների, փռյուգիացիների, ուրարտացիների և հայերի մեջ։

14-րդ դարի կեսերին Օսմանյան կայսրությունն իր շուրջն է միավորում Անատոլիան, ինչպես նաև Արևելյան Եվրոպայի, Արևմտյան Ասիայի և Հյուսիսային Աֆրիկայի մեծ մասը։

Ալեքսանդր Մակեդոնացու կողմից այս տարածքների նվաճումից հետո, Փոքր Ասիան ենթարկվում է հունականացման, իսկ որոշ ժամանակ անց մտնում է Հռոմեական կայսրության մեջ։ Կայսերական Հռոմի մասնատումից հետո Անատոլիան դարձել է Բյուզանդական կայսրությանը ենթակա տարածք։ 11-րդ դարում Անատոլիան ենթարկվել է սելջուկների արշավանքներին և սկսվել է տարածաշրջանի թուրքալեզու ազգերով բնակեցման գործընթացը։ 1071 թվականիՄանազկերտի ճակատամարտում բյուզանդական զորքերը ջախջախիչ պարտություն են կրում սելջուկներից, որի արդյունքում ներկայիս Թուրքիայի տարածքի վրա ստեղծվում է Իկոնիայի սելջուկյան սուլթանությունը։ Սելջուկները ղեկավարում են Անատոլիան մինչև մոնղոլական արշավանքները։ 1299 թվականին օղուզների ցեղի առաջնորդ Օսման I-ը Թուրքիայի արևելքում ստեղծում է իր պետությունը, որը, կարճ ժամանակահատվածում ընդարձակվելով, դառնում է աշխարհակալ կայսրություն։

1453 թվականին   թուրքերը գրավում են Կոստանդնուպոլիսը ՝ վերջ դնելով դարերի պատմություն ունեցող Բյուզանդիայի գոյությանը։ Այսպիսով՝ Օսմանյան կայսրությունը դառնում է Եվրասիայի և Աֆրիկայի մեծագույն քաղաքական ուժը։

Թուրքերը շատ վատ են տրամադրված այլ կրոն ունեցող ազգերի հետ՝ ոչ մուսուլման ազգերին։ Եվ գտնվելով թուրքիայի կազմի մեջ դարեր շարունակ մարդկանց ստիպել են մոռանալ իրենց լեզուն, կրոնը և ստեղծել նոր ներկա Թուրքիայում։ Երկրի փոքրամասնություններն են ՝ հայերը, հույները, ալբանացիները, վրացիները, քրդերը, չելքեզները և այլք։ Քրդերը կազմում են երկրի բնակչության 20%-ը։Թուրքիայի բնառեսուրսային ներուժն ինչպիսի՞ դեր է խաղում նրա արդյունաբերության և գյուղատնտեսության մասնագիտացման վրա։

Հովհաննես Թումանյան

 Լոռեցի Սաքոն

Պոեմը սկզբում նկարագրում է Լոռու ձորը՝ սիրուն ու պատկերավոր: Սաքո անունով մի հովվի մասին է պատմում: Ձորում մի տնակ կար, ուր Սաքոն միայնակ էր այդ օրը: Սաքոն ընկեր ուներ, ով այդ գիշեր գնացել էր տուն՝ գուցե աղ էր հարկավոր ոչխարի համար, կամ էլ որոշել էր զոքանչի ձվածեղ ուտել, նշանածին էր կարոտել:

Աժդահա Սաքոն ընկնում է երևակայությունների գիրկը: Մտքերը այցելում են նրան, իսկ վերջում խելագարության հասցնում: Նա մտածում էր չարքերի մասին, որոնք թուրքերի կանանց կերպարանք առած այցելում են մարդկանց ու հարսանիքի կանչում: Վախեցած հովվի աչքին երևում է, թե դուռը բացվում է և տունը լցվում է թուրք կանանցով: Սաքոն վազում է մութ ձորում: Նրան թվում է, թե չարքերն ընկել են իր ետևից: Ու այսպես էլ խելագարվում է Սաքոն…

Պոեմը հիմնված է իրական դեպքի վրա: Թումանյանը ներկայացնում է իր ծանոթներից մեկին՝ Սաքոյի պատմությունը: Սկզբում Թումանյանը Սաքոյին ներկայացնում է անվախ, աժդահա կերպարով, իսկ վերջում արդեն խելագարված… Ոչ ոք չի կարող կանխատեսել, թե ինչ կարող է լինել իր հետ, ինչի կարող են հասցնել մտքերը, միայնությունը ու երևակայությունը… Եվ այդ գիշեր էլ Սաքոն խելագարվում է… Ահա թե ուր կարող է հասցնել երևակայությունը:

Ex.2(c)

I’ve had my bicycle for two years and it’s great!

My mum has worked in this hospital for three years.

Has Maria lived here for a long time?

How long have your parents been married?

I haven’t seen my friend Tom for a long time.

Diana and Jenny have been friends since 2004.

(d)

For a week, for two years, for an hour, for a month, for a long time.

Since Christmas, since 1999, since Saturday, since I was 11, since last weekend

(e)

I’ve studied English since I was 11.

They’ve been married for 20 years.

John has had his bicycle since last Christmas.

I haven’t seen Mark for ages.

We have lived here since 2001.

Maria hasn’t spoken to John since yesterday

(f)

I really like Sara. I’ve known her since I was ten.

You have had a cold for two weeks. Go to the doctor!

My mum’s really good at French. She has studied it for five years.

I don’t know where Peter is. I haven’t seen him since this morning.

We haven’t been to the cinema for a long time. Why don’t we go this weekend?

Սասունի ինքնապաշտպանությունը

Օսմանյան իշխանությունները, տակավին 1894թ. չկարողանալով ընկճել սասունցիների դիմադրությունը, վճռում են նոր արշավանք կազմակերպել: Դրանով նրանք ձգտում էին վերացնել արևմտահայության ազատագրական կարևոր կենտրոններից մեկը:

Այդ ծրագիրն իրականացնելու համար իշխանությունները 1902-1904թթ. ընթացքում սկսում են զորամասեր տեղափոխել Մշո դաշտ և Սասուն: Զորքերի թիվը հասցվում է 10 հազարի: Նրանց են միանում շրջակա քրդական մի քանի ցեղեր: Կառավարության նախապատրաստություններն աննկատ չեն մնում սասունցիներից: Նրանք ևս դիմում են նախազգուշական միջոցների: Հայ ազգային կուսակցությունները, անհանգստացած Արևմտյան Հայաստանից եկող տագնապալի լուրերից, որոշում են օգնություն ուղարկել Սասուն: 1902-1904թթ. Դաշնակցություն և Հնչակյան կուսակցությունները կազմակերպում են հայդուկային և զինատար խմբերի անցումը Արևմտյան Հայաստան: 904թ. ապրիլի 1-ին սկսվում է Սասունի վրա օսմանյան ուժերի հարձակումը հյուսիսից և հարավից: Նրանց դիմագրավում էին Հրայրի և Գևորգ Չաուշի ուժերը: Հայ ինքնապաշտպանները նահանջում են Տալվորիկ: Ապրիլի 6-ին թուրքերն անցնում են լայնածավալ հարձակման: Հրայրն իր մարտիկներով կարողանում է կասեցնել հակառակորդի առաջխաղացումը: Թուրքերը, սակայն, լրացուցիչ ուժեր են կենտրոնացնում և հրետանու կրակի ներքո անցնում են հարձակման: Չկարողանալով դիմագրավել թշնամուն՝ Հրայրը մի քանի գյուղերի բնակչության հետ նահանջում է Գելիեգուզան, որի ժամանակ էլ սպանվում է: Զոհվեց հայ ազատագրական պայքարի ամենապայծառ ռահվիրաներից մեկը: Հրայրին թաղում են Աղբյուր Սերոբի կողքին, Գելիեգուզան գյուղում:

Սասունցիներին հաջողվում է կանգնեցնել հակառակորդի հարձակումը: Նրանք հարկադրում են թուրքերին նահանջել մինչև Շենիկ:

Ապրիլի 15-ին օսմանյան հրամանատարությունը նախաձեռնում է նոր հարձակում: Հայերը ստիպված էին դիմագրավել 20 անգամ գերազանցող ուժերին: Հակառակորդին հաջողվում է ծանր մարտերով մոտենալ Գելիեգուզանին: Սասունցիների ինքնապաշտպանության վերջին օջախը պաշտպանում էին Անդրանիկի գլխավորած մարտիկները: Ի վերջո զգացվում է զինամթերքի պակասը, և ինքնապաշտպանները ստիպված են լինում տեղի տալ: Ապրիլի 22-ին թուրքական զորքերը գրավում են Գելիեգուզանը: Ինքնապաշտպանները 10 օր շարունակ անհավասար մարտեր են մղում՝ ապահովելով խաղաղ բնակչության նահանջը Մշո դաշտի հայկական գյուղերը:

Դիմադրական կռիվները շարունակվում են մինչև 1904թ. հուլիսի կեսերը: Հայերը շարունակում են մի շարք հաղթանակներ տանել: Ուժերը, սակայն, անհավասար էին: Թուրքական բանակին և քրդական ջոկատներին հաջողվում է ճնշել հայերի ինքնապաշտպանությունը: 1904թ. Սասունի ինքնապաշտպանությունն ավարտվում է հայերի պարտությամբ:

Բարենորոգումների մայիսյան ծրագիրը

Սասունի կոտորածները բողոք և զայրույթ առաջացրին բազմաթիվ երկրներում: Միջազգային առաջադեմ հասարակայնությունը բողոքի ձայն բարձրացրեց Աբդուլ Համիդի կողմից Սասունում կատարված ոճրագործությունների դեմ: Հասարակական պահանջի ազդեցության տակ անգլիական, ֆրանսիական և ռուսական կառավարությունները սկսեցին անդրադառնալ Սասունի ջարդերին: 1894թ. նոյեմբերին կազմվեց հատուկ հանձնաժողով՝ Սասունի կոտորածներն ուսումնասիրելու համար: Մի քանի ամիս աշխատելուց հետո հանձնաժողովը եզրակացրեց, որ Սասունի հայությունը կոտորվել է առանց տարիքի և սեռի խտրության, կոտորվել է թուրքական իշխանությունների կողմից առանց պատճառի: Վերստին առաջ քաշվեց Հայկական հարցը: 1895թ. մայիսի 11-ին Մեծ Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի և Ռուսաստանի դեսպանները Թուրքիային ներկայացրին բարենորոգումների ծրագիր, որը կոչվեց մայիսյան: Ըստ դրա՝ Վանի, Էրզրումի, Բիթլիսի, Խարբերդի, Դիարբեքիրի և Սեբաստիայի վիլայեթներում (նահանգներում) իրականացվելու էին բարենորոգումներ: Նահանգապետերը նշանակվելու էին 5 տարի ժամկետով, առանց կրոնական խտրության: Եթե նահանգապետը քրիստոնյա էր, ապա տեղակալը պետք է լիներ մահմեդական և հակառակը: Նահանգապետերն ու գավառապետերը նշանակվելու էին սուլթանի կողմից: Խաղաղ ժամանակ «համիդիե» հեծելազորը զրկվում էր զենք և համազգեստ կրելու իրավունքից: Վերացվելու էին բռնի պարհակները, կարգավորվելու էր հարկային դաշտը, լուծում էին ստանալու հողային և դատական հարցերը:

Ստանալով այդ փաստաթուղթը՝ սուլթանը կեղծավորաբար գոհունակություն հայտնեց, սակայն ավելացրեց, որ ինքն անարդար է համարում բարենորոգումների իրականացումը կայսրության միայն մի մասում: Դեսպաններին նա ասաց, որ անհրաժեշտ է բարենորոգումներ իրականացնել նաև մնացած վիլայեթներում: Չնայած նրան, որ սուլթանը 1895թ. հոկտեմբերին հաստատեց բարենորոգումների ծրագիրը, սակայն ոչ մի քայլ չձեռնարկեց դրանց իրագործման ուղղությամբ:

Եվրոպայի մեծ տերությունների ուշադրությունը գրավելու և նրանց աջակցությամբ մայիսյան բարենորոգումների ծրագիրը կենսագործելու համար հնչակյանները 1895թ. սեպտեմբերին Կ.Պոլսում խաղաղ ցույց կազմակերպեցին: Ցույցի կազմակերպիչները նախօրոք դեսպաններին տեղեկացրել էին, որ ցույցն ունի խաղաղ բնույթ: Շուրջ 4000 խաղաղ ցուցարարներ շարժվեցին դեպի Բաբ Ալի՝ կառավարության նստավայրը: Սակայն կես ճանապարհին ոստիկանները կանգնեցնում են ցուցարարներին և թույլ չեն տալիս պահանջագիրը հանձնել կառավարությանը: Ապա ցուցարարների վրա են հարձակվում զինվորները՝ գնդակոծելով նրանց: Նույն օրը ջարդերը տարածվում են ողջ Կ.Պոլսով, որին զոհ է գնում շուրջ 2000 հայ:

 1. Որքան է սեփական տատանումներ կատարող ճոճոնակի լրիվ մեխանիկական էներգիան:

Ճոճոնակի լրիվ մեխանիկական էներգիան պահպանվում է, եթե ճոճանակի վրա ազդող դիմադրության և շփման ուժերը բացակայում են:

2.Էներգիայի ինչ փոխակերպումներ են  տեղի ունենում ճոճանակի սեփական տատանումների ժամանակ:

3. Որ դիրքում է սեփական տատանումներ կատարող ճոճոնակի պոտենցիալ էներգիան առավելագույնը և որ դիրքում նվազագույնը:

Տատանումների ընթացքում գնդիկի պոտենցիալ էներգիան պարբերաբար փոխակերպվում է կինետիկ էներգիայի, իսկ կինետիկը՝ պոտենցիալ: Թեև այն էներգիաներից յուրաքանչյուրն առանձին-առանձին փոփոխվում է, բայց դրանց գումարը, որը գնդիկի լրիվ մեխանիկական էներգիան է, անփոփոխ է:

4. Որ դիրքում է սեփական տատանումներ կատարող ճոճոնակի կինետիկ էներգիան առավելագույնը և որ դիրքում նվազագույնը:

5. Ինչպես կարելի է ստանալ չմարող տատանումներ:

Չմարող տատանումներ հնարավոր են այնպիսի պայմաններում, երբ բացակայում է ինչպես շփումը, այնօես էլ՝ օդի դիմադրությունը: Այդ դեպքում համակարգը (թելավոր, մասնավորապես՝ մաթեմատիկական ճոճոնակը, զսպանակավոր ճոճոնակը և այլն) կատարում են անփոփոխ լայնույթով տատանումներ:

6. Ինչ մեծություններից է կախված մաթեմատիկական ճոճանակի տատանումների պարբերությունը և ինչ մեծություններից  այն կախված չէ: Գրել բանաձևը:

Փոքր լայնույթով տատանումների դեպքում մաթեմատիկական ճոճոնակի տատանումների պարբերությունը կախված չէ լայնույթից:

Մաթեմատիկական ճոճոնակի տատանումների պարբերությունը կախված չէ ճոճանակի գնդիկի զանգվածից:

Մաթեմատիկական ճոճոնակի տատանումների պարբերությունը կախված է ճոճոնակի թելի երկարությունից:

Ճոճոնակի տատանումների պարբերությունը կախված է ազատ անկման արագացումից:

7. Ինչ մեծություններից է կախված զսպանակավոր ճոճանակի տատանումների պարբերությունը: Գրել բանաձևը:

Զսպանակավոր ճոճոնակի սեփական տատանումների պարբերությունը կախված է միայն ճոճոնակի բնութագրող պարամետրերից:

8. Որքան է ազատ անկման արագացումը ՝ հասարակածում, բևեռներում, Երևանում:

Հասարակածում: g = 9,78մ/վ2

Երևանի աշխարհագրական լայնությունում (40o): g = 9,80մ/վ2

Բևեռներում: g = 9,83մ/վ2

9. Ինչու են հարկադրական տատանումները չմարող:

Դիմադրության ուժերի առկայությամբ հարկադրական տատանումները չեն մարում այնքան ժամանակ, քանի դեռ համակարգի վրա ազդում է պարբերաբար փոփոխվող արտաքին ուժ, որն անվանում են հարկադրող ուժ:

10. Ինչից է կախված հարկադրական տատանումների լայնույթը:

Հարկադրական տատանումների լայնությունը կախված է հարկադրող ուժի հաճախականությունից:

11. Ինչու են հարկադրական տատանումները չմարող:

Դիմադրության ուժերի առկայությամբ հարկադրական տատանումները չեն մարում այնքան ժամանակ, քանի դեռ համակարգի վրա ազդում է պարբերաբար փոփոխվող արտաքին ուժ, որն անվանում են հարկադրող ուժ:

12. Ինչից է կախված հարկադրական տատանումների լայնույթը:

Հարկադրական տատանումների լայնությունը կախված է հարկադրող ուժի հաճախականությունից:

13. Ինչ է ռեզոնանսը:

Հարկադրական տատանումների լայնույթի շեշտակի աճը, երբ հարկադրող ուժի տատանումների հաճախականությունը համընկնում է տատանողական համակարգի սեփական հաճախությանը, կոչվում է ռեզոնանս:

Գործնական քերականություն

1․ Կազմի՛ր ամպ, ձմեռ, օր, մուկնբառերի հոլովական համակարգը։

Ուղղական — ամպ, ձմեռ, օր, մուկ (ո՞վ, ի՞նչ)

Սեռական — ամպի, ձմռան, օրվա, մկան (ո՞ւմ, ինչի՞)

Տրական — ամպին, ձմռան, օրվան, մկան (ո՞ւմ, ինչի՞ն)

Բացառական — ամպից, ձմռանից, օրվանից, մկանից (ումի՞ց, ինչի՞ց)

Գործիական — ամպով, ձմռանով, օրով, մկնով (ումո՞վ, ինչո՞վ)

Ներգոյական — ամպի մեջ, ձմռան մեջ, օրվա մեջ, մկան մեջ (ո՞ւմ մեջ, ինչո՞ւմ, ինչի՞ մեջ)

2․ Կազմի՛ր հետևյալ բառերի հոգնակի թիվը։ Ընդգծիր՛ր հոգնակիակերտ վերջավորությունը։

Երեխա — երեխաներ, շուն — շներ, նստարան — նստարաններ, աթոռ — աթոռներ, գնդակ — գնդակներ, անգղ — անգղներ, տետր — տետրեր, հարս — հարսներ, թոռ — թոռներ, կին — կանայք, նախամարդ — նախամարդիկ, ջրափոս — ջրափոսեր։

3․ Ածականները երկու խմբի բաժանի՛ր։

Գեղեցիկ, խորթ, հմայիչ, հետաքրքրասեր, ակնոցավոր, տհաճ, գլխավոր — բնութագրում է մարդուն

Ապակյա, փայտե, հնադարյա։ — բնութագրում է առարկան

4․ Բառարանի օգնությամբ կազմիր՛ր հետևյալ բառերի հոմանշային շարքերը։

Աղքատ – Չքավոր, չունևոր, ընչազուրկ, թշվառ

Գեղեցիկ – Սիրուն, գեղանի, գեղեցկուհի, սիրունիկ, գողտրիկ

Բարձր – Վերև, վեր, վերին

Կապույտ – Երկնագույն, կապտագույն, լուրթ,

Ժլատ –ճղճիմ, ընչաքաղց, անկուշտ, անկշտում:

Խելացի – Խելոք, ուշիմ, բանիմաց, իմաստուն, խոհեմ

Արևածագ – Լուսածագ, լուսաբաց, լուսադեմ, արշալույս, այգաբաց

Մեծ –  Խոշոր, հսկա, հսկայական, աժդահա, ահագին

Ձի – Հովատակ, զամբիկ

5․Տրված նախադասությունները (ասույթները) դարձրո ´ւ հեղինակի խոսքով նախադասություններ և գրի´ր հնարավոր բոլոր ձևերով:

Օրինակ`

Ամեն ինչ արվեստ է: Բեն

1. Բենն ասել է. «Ամեն ինչ արվեստ է»:

2. «Ամեն ինչ արվեստ է»,- ասել է Բենը:

3. «Ամեն ինչ,- ասել է Բենը,- արվեստ է»:

1. Բենն ասել է. «Ճիշտ ճանապարհն անցնում է ճոպանի վրայով, որը ոչ թե բարձրության վրա են ձգել, այլ` համարյա գետնի:»:

2. «Ճիշտ ճանապարհն անցնում է ճոպանի վրայով, որը ոչ թե բարձրության վրա են ձգել, այլ` համարյա գետնի:»,- ասել է Բենը:

3. «Ճիշտ ճանապարհն անցնում է ճոպանի վրայով,- ասել է Բենը,- որը ոչ թե բարձրության վրա են ձգել, այլ` համարյա գետնի»:

Կարծես ավելի շատ սայթաքում են, քան անցնում դրա վրայով:

Ֆրանց Կաֆկա

1. Ֆրանց Կաֆկան ասել է. «Կարծես ավելի շատ սայթաքում են, քան անցնում դրա վրայով»:

2. «Կարծես ավելի շատ սայթաքում են, քան անցնում դրա վրայով»,- ասել է Ֆրանց Կաֆկան:

3. «Կարծես ավելի շատ սայթաքում են,– ասել է Ֆրանց Կաֆկան,- քան անցնում դրա վրայով»:

Իսկական հակառակորդն անսահման արիություն է ներշնչում: Ֆրանց Կաֆկա

1. Ֆրանց Կաֆկան ասել է. «Իսկական հակառակորդն անսահման արիություն է ներշնչում:»:

2. «Իսկական հակառակորդն անսահման արիություն է ներշնչում:»,- ասել է Ֆրանց Կաֆկան:

3. «Իսկական հակառակորդը,– ասել է Ֆրանց Կաֆկան,- անսահման արիություն է ներշնչում»:

Տվեք ինձ հենման կետ, և ես կփոխեմ Երկիրը: Արքիմեդ

1. Արքիմեդն ասել է. «Տվեք ինձ հենման կետ, և ես կփոխեմ Երկիրը»:

2. «Տվեք ինձ հենման կետ, և ես կփոխեմ Երկիրը:»,- ասել է Արքիմեդը:

3. «Տվեք ինձ հենման կետ,– ասել է Արքիմեդը,- և ես կփոխեմ Երկիրը»:

6․ Անուղղակի խոսքերը դարձրո՛ւ ուղղակի:

1) Ծերունին վճռական տեսքով ասաց, որ հասավ նաև իր գործելու ժամանակը:

— Հասավ նաև իմ գործելու ժամանակը, — ասաց ծերունին վճռական տեսքով։

2) Նա զարմացավ, թե ի՛նչ է կրակը, ինքը չի վախենում կրակից:

— Ի՞նչ է կրակը, ես չեմ վախենում կրակից, — ասաց նա զարմանքով։

3) Նա խնդրեց, որ նավապետը բացատրի, թե ի՛նչ է պատահել իրենց ջրին:

-Նավապե՛տ, բացատրիր, ի՛նչ է պատահել ձեր ջրին,- խնդրեց նա:

4) Խոհարարն ասաց, որ ինքը գործ չունի մեր փորձերի հետ, իրեն իսկական մաքուր ջուր է պետք:

— Ես գործ չունեմ ձեր փորձերի հետ, ինձ իսկական մաքուր ջուր է պետք, — ասաց խոհարարը։

5) Բարկացած ընկերոջը հանգստացնելու համար ասում էր, որ նրա նման ուրիշ մեկն էլ չկա, ու դեռ ոչ ոք այդպիսի պայմաններում չի եղել և այդպիսի բան չի արել:

Քո նման ուրիշ մեկն էլ չկա, ու դեռ ոչ ոք այդպիսի պայմաններում չի եղել և այդպիսի բան չի արել, — ասաց նա բարկացած ընկերոջը հանգստացնելու համար։

7.Տեքստը վերականգնի՛ր նախադասությունները վերադասավորելով:

Լուսնի հետ կապված առեղծվածները բազմաթիվ են: Դեռես 60-ական թվականների սկգբին աստղագետ Կ. Սագանը հայտնեց, որ Լուսնի մակերևույթին հսկայական  քարայրներ կան: Այդ քարայրներից ամենամեծը ենթադրաբար հարյուր խորանարդ մետր տարածություն է գրավում: Այնտեղ կյանքի համար բարենպաստ պայմաններ կարող են լինել: Եթե Երկրին մոտեցած կամ Երկրի վրա իջած «թոչող ափսեները» հազարավոր մարդիկ տեսնում են, Լուսնի վրա իջած ՉԹՕ-ների մասին միայն աստղանավորդներն ու տիեզերագնացները կարող են վկայել: Ռուս տիեզերագնացներն այդ մասին երբեք չեն նշում, և պարզ չէ` չե՞ն տեսել, թե՞ պարզապես «դրա մասին չի կարելի խոսել»: Ինչ վերաբերում է ամերիկացիներին, մամուլն այնքան է գրել, որ դժվար է որոշել, թե ո՛րն է ճշմարտությունը:

8.Տեքստը վերականգնի՛ր նախադասությունները վերադասավորելով:

Դեռես 60-ական թվականների սկգբին աստղագետ Կ. Սագանը հայտնեց, որ Լուսնի մակերևույթին հսկայական  քարայրներ կան: Ռուս տիեզերագնացներն այդ մասին երբեք չեն նշում, և պարզ չէ` չե՞ն տեսել, թե՞ պարզապես «դրա մասին չի կարելի խոսել»: Եթե Երկրին մոտեցած կամ Երկրի վրա իջած «թոչող ափսեները» հազարավոր մարդիկ տեսնում են, Լուսնի վրա իջած ՉԹՕ-ների մասին միայն աստղանավորդներն ու տիեզերագնացները կարող են վկայել: Այդ քարայրներից ամենամեծը ենթադրաբար հարյուր խորանարդ մետր տարածություն է գրավում: Ինչ վերաբերում է ամերիկացիներին, մամուլն այնքան է գրել, որ դժվար է որոշել, թե ո՛րն է ճշմարտությունը: Այդ քարայրներից ամենամեծը ենթադրաբար հարյուր խորանարդ մետր տարածություն է գրավում: Լուսնի հետ կապված առեղծվածները բազմաթիվ են: