Домашнее задание

Упражнение 1

Вставь пропущенные наречия и пропущенные буквы.

Песня начиналась ______, как будто она рождалась где(то) на небесах. ______ разл_валась мелодия, на душе становилось ______ и ______ , а глазам — ______ от подступающих слез. То ______ веяло степным воздухом, то ______ сгущ_лись тучи, то легкие обл_ка двигались ______ песне, и это заст_ вляло петь ______ и ______. ______ песня вл_валась в душу, глаза распахивались ______, ______, ______ как ______ в детстве. Мелодия подн_малась ______, ______, уносилась ______, и не было ей ни конца, ни начала…

Песня начиналась неожиданно, как будто она рождалась где-то на небесах. Певуче разливалась мелодия, на душе становилось легко и хорошо, а глазам — горячо от подступающих слёз. То свежо веяло степным воздухом, то зловеще сгущались тучи, то легкие облака двигались в такт песне, и это заставляло петь ещё и ещё. Волей-неволей песня вливалась в душу, глаза распахивались по-новому, по-вольному, точь-в-точь как давно в детстве. Мелодия поднималась вверх, ввысь, уносилась вдаль, и не было ей ни конца, ни начала…

Слова для справок: Неожиданно, Певуче, легко и хорошо, горячо, свежо, зловеще, в такт, ещё и ещё, Волей-неволей, по-новому, по-вольному, точь-в-точь как давным-давно, вверх, ввысь, вдаль.

Упражнение 2

Выдели наречия.

1. Лужи сплошь засыпаны листьями. 2. Солдат упал, поднялся и побежал прочь. 3. Для дорогого гостя и ворота настежь. 4. Кони неслись вскачь, не разбирая дороги.

Упражнение 3

Вставить, если нужно, Ь

1.Лошади пустились вскачь.

2.Едет царевич_ задумчиво прочь.

3.Матушка-рожь кормит всех сплошь.

4.Ночью дедушка отворил дверь настежь.

5.Барину невтерпёж_ было мирно сидеть в тихой Астрахани.

6.Матрос навзничь рухнул на дощатую койку.

7.Уж_ небо осенью дышало, уж_ реже солнышко блистало.

8.И стало спорить ей невмочь.

9.Богатырь ударил наотмашь.

10.Уж_ замуж_ невтерпёж_.

Մարսողական համակարգի նշանակությունը, կառուցվածքը և գործառույթները

Մարսողության նշանակությունը: Օրգանիզմի կենսագործունեության բնականոն ընթացքի և էներգիայի պաշարները լրացնելու համար անհրաժեշտ է ընդունել որոշակի քանակությամբ սննդանյութեր: Սննդամթերքի հիմնական բաղադրիչները՝ սպիտակուցները, ճարպերը, ածխաջրերն ու հանքային աղերն են: Դրանցից սպիտակուցները, ճարպերը և ածխաջրերի զգալի մասը բարդ օրգանական միացություններ են և ունեն խոշոր չափսեր, ինչի արդյունքում չեն կարող անցնել աղիների պատով և ներթափանցել արյան և ավշի մեջ: Այդ պատճառով այդ նյութերը պետք է նախապես ճեղքվեն՝ վերածվելով ջրում լուծելի մանր և պարզ միացությունների:

Սպիտակուցների, ճարպերի և ածխաջրերի քայքայումն ավելի պարզ` ջրում լուծելի միացությունների, կատարվում է մարսողական համակարգում:

Մարսողության սկզբնական փուլում սննդանյութերը մանրացվում և խառնվում են մարսողական հյութերի հետ: Այնուհետև մարսողական հյութերի ազդեցության տակ խոշոր և բարդ օրգանական միացությունները քայքայվում են ավելի պարզ միացությունների և դառնում են լուծելի ու մատչելի ներծծման համար:

Մարսողական համակարգի կառուցվածքը: Մարսողական համակարգը կազմված է մարսողական խողովակի օրգաններից և մարսողական գեղձերից:

Մարսողական օրգաններն են բերանի խոռոչը, ըմպանը, կերակրափողը, ստամոքսը,  12 -մատնյա աղին, բարակ, հաստ աղիները, ուղիղ աղին և հետանցքը:

Մարսողական գեղձերն են թքագեղձերը, լյարդը, ենթաստամոքսային գեղձը, նաև ստամոքսի ու աղիների լորձաթաղանթում գտնվող հսկայական քանակությամբ մանր գեղձերը:

Մարսողական ֆերմենտներ և դրանց դերը: Օրգանական նյութերի քայքայման գործընթացը կատարվում է մարսողական հյութերի (թուք, ստամոքսահյութ, աղիքահյութ, լեղի, ենթաստամոքսային հյութ) ազդեցության շնորհիվ: Դրանք պարունակում են սպիտակուցային ծագում ունեցող ֆերմենտներ, որոնք արագացնում են քիմիական ռեակցիաները: Ֆերմենտների ազդեցությունը խիստ յուրովի է:

Homework

Read the text and answer the questions following it.

Chinese New Year is the celebration of the New Year in Chinese communities around the world. The date of the Chinese New Year is determined by the lunar calendar, so festivities begin with the new cycle of the moon that falls between January 21 and February 19. Each year is named for one of 12 symbolic animals in sequence. The animals are: the rat, ox, tiger, hare, dragon, serpent, horse, ram, monkey, rooster, dog and boar. The New Year celebration is the most important and the longest of all Chinese festivals, traditionally lasting for two weeks. During the period, towns and villages are decorated with colored lanterns, floral exhibitions, and brightly colored banners with New Year greetings. Preparations traditionally began in the home the week before the New Year, when families thoroughly clean their houses to symbolically sweep away all traces of misfortune. They also pay of debts, add a new coat of red paint to doors and windowpanes, and decorate the home with flowers. To avoid bad luck, parents warn their children to be on their best behaviour. On the evening before the New Year, families gather for a feast of various dishes of seafood and dumplings. Each dish has symbolic meaning, often signifying good luck and prosperity. At midnight, families light fireworks to attract the attention of benevolent god and to frighten away evils spirits. The fireworks last until dawn, although celebrants may light more fireworks for the next two weeks.

1. How is the date of the Chinese New Year determined?

The date of the Chinese New Year is determined by the lunar calendar.

2. When do festivities begin?

Festivities begin with the new cycle of the moon that falls between January 21 and February 19.

3. Why do families light fireworks?

Families light fireworks to attract the attention of benevolent god and frighten away evils spirits.

4. The word various is synonymous to different.

2. Write the verbs in the right tense form.

After I had had lunch at a village inn, I (1) looked for my bag. (to look) (2). I had left it on the chair beside the door but it wasn’t there! (to leave). As I (3) was looking for it, the inn-keeper came in. (to look for)

“Did you have a good meal?” he asked.

“Yes, thank you. ” I answered, ” but I can’t pay the bill. I haven’t got my bag. “

The inn-keeper (4) smiled and immediately went out. (to smile). in a few minutes he returned with my bag and (5) gave it back to me. (to give)

“I am sorry, ” he said. My dog had taken in into the garden. He often does this”.

3. Translate the sentences form Armenian into English.

Եթե մենք նրան չօգնենք, նա չի կարողանա ավարտել աշխատանքը։

If we don’t help him, he won’t be able to finish the work.

Թոմն ասաց, որ նա չի կարող ընդունել մեր առաջարկը։

Tom said that he couldn’t accept our offer.

Ջորջը նկատեց, որ անձրևանոցը մոռացել է տանը։

George noticed that he had forgotten the umbrella at home.

Տնօրենն ասաց, որ փաստաթղթերը պատրաստ կլինեն ժամը 3-ին։

The director said that the documents would be ready at three.

Երբ ես խոսեցի նրա հետ, նա շատ բարկացած էր։

When I spoke to him, he was very busy.

Գործնական քերականություն

Ըստ տրված կաղապարների՝  կազմի՛ր բարդ նախադասություններ:

Թեկուզ……………… , այնուամենայնիվ………..:

Թեպետ………………, սակայն………………….:

Չնայած որ………….., բայց………………………:

Թեև…………………., բայց և այնպես……………:

Թեկուզ նա գեր է, այնուամենայնիվ կարողանում է արագ վազել:

Թեպետ նա վատառողջ էր, սակայն ներկա գտնվեց ժողովին:

Չնայած որ դու խելացի ես, բայց դու պետք է պատրաստվես քննությանը:

Թեև նրանք շատ էին աշխատել, բայց չկարողացան պատասխանել հարցերին:

Ըստ տրված կաղապարների` կազմի՛ր բարդ նախադասություններ:

Եթե լավ աշխատես, ապա արդյունքի կհասնես:

Քանի որ նա վատառողջ էր, հետևաբար ներկա չգտնվեց միջոցառմանը:

Որովհետև նա լավ է աշխատում, ուստի արդյունքի կհասնի:

Քանզի նա գիտակցում է իր սխալը, ուրեմն այլևս դա չի կրկնի :

Ըստ տրված կաղապարների` կազմի՛ր բարդ նախադասություններ: Փորձի՛ր բացատրել՝ ստորակետը այս կառույցներում ինչ դեր  ունի:

…………………., այլապես…………….:

Ոչ թե…………., այլ…………………….:

……………….., այլ ոչ թե………………:

Զենքը դիր գետնին, այլապես կկրակեմ։

Ոչ թե մնա տանը, այլ զբաղվիր մեկ այլ կարևոր գործով։

Աշխատանք գտիր, այլ ոչ թե անգործ նստիր։

Տրված ընդարձակ նախադասությունները դարձրու համառոտ` թողնելով միայն ենթական ու ստորոգյալը:

Ձկները իջել էին :

Մենք կարդում էինք:

Երեկոն խաղաղ էր:

Խանութը փակ էր:

Եղբայրն ու քույրը կարոտում էին:

Հրամանները կատարվում էին:

Անձրևն ու կարկուտը հաջորդում էին:

Աչքը ճանապարհին էր:

Առաջադրանքներ:

Տրված պարզ համառոտ նախադասությունները դարձնել պարզ ընդարձակ:

Ես հիշում եմ: Օրինակ` Մինչև հիմա ես հիշում եմ այդ տխուր դեպքը:

Արևը լուսավորում է մեր կյանքն ու հոգիները:

Տարիներ անց այս ջուրը քչքչում է :

Շենքը ուներ պայծառ լուսավորություն:

Հայրը բարկացավ որդու արարքից:

Նրանք պայքարեցին հանուն հայրենիքի ազատության:

Հովիտները երևում էին հեռվում:

Սիրիայի և Լիբանանի հայկական գաղութները

Թուրքիայի տիրապետության տակ գտնվող Սիրիայի և Լիբանանի մի շարք բնակավայրերում՝ Հալեպում, Լաթաքիայում, Բեյրութում, կային հայկական համայնքներ։ 1880–1890-ական թվականներին այդ երկու երկրներում հայերի թիվը հասնում է 80 հազարի, որի մեծ մասը (50 հազար) բնակվում էր գյուղական վայրերում։ Հետամնաց Թուրքիայի կազմում գտնվող այդ երկրներում դեռևս գերիշխում էին կյանքի ու կենցաղի միջնադարյան ձևերը։

Հայերը զբաղվում էին գյուղատնտեսությամբ, գլխավորապես՝ այգեգործությամբ, ծխախոտագործությամբ, շերամապահությամբ։ Արհեստներից լայն տարածում ունեին ջուլհակությունը, կաշեգործությունը, ոսկերչությունը։

Նշանակալից էր այս գաղթավայրերի հայերի առևտրական գործունեությունը։ Ներքին առևտրից բացի, հայերն ակտիվորեն մասնակցում էին արտաքին մեծածավալ առևտրին։ Բեյրութի Գալուստ Գյուլբենկյան հիմնարկությունը ներմուծում էր Ծովյանովի և Մանթաշովի՝ Բաքվի ընկերության նավթի արտադրանքը և արտահանում հացահատիկ։

Ինչպես 1895–1896 թթ., այնպես էլ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին Սիրիայի և Լիբանանի հայերը ծանր կորուստներ կրեցին։ Նրանք Արևմտյան Հայաստանի հետ ենթարկվեցին թալանի ու կոտորածների։

Այդ երկրների հայկական գաղութները զրկված են եղել մշակույթը լայնորեն զարգացնելու հնարավորությունից։ Դպրոցներից նշանավոր էին Հալեպի Ներսիսյան վարժարանը և Զմառի հայ կաթոլիկ վանքի դպրոցը։ 20-րդ դարի սկզբներին լույս տեսան պարբերականներ, ստեղծվեցին թատերախմբեր, երգչախմբեր։ Մի շարք հայեր նշանակալի դեր կատարեցին արաբական մշակույթի և գիտության զարգացման գործում։

Կոստանդնուպոլսի, Զմյուռնիայի հայկական գաղութները

Տակավին միջնադարում ձևավորված Կոստանդնուպոլսի և Զմյուռնիայի հայկական գաղութները նոր շրջանում վերելք ապրեցին։ Երկու քաղաքներն էլ առևտրի համար աշխարհագրական հարմար դիրք ունեին։

Հայ առևտրականները Կ.Պոլսում ունեին իրենց խանութները, պահեստանոցները, իջևանատները։ Նրանք կապող օղակ էին Արևելքի և Արևմուտքի շատ երկրների միջև կատարվող առևտրում։ Պոլսահայ բնակչության մի ստվար խավը զբաղվում էր արհեստագործությամբ։ Հայ վարպետների ձեռքերով են կառուցվել բազմաթիվ պալատներ, մզկիթներ։

Պոլսահայ ստվար գաղութը 18–19-րդ դդ. այնքան հզորացավ, որ դարձավ արևմտահայության տնտեսական և մշակութային կյանքի կենտրոնը։ Բավական է նշել, որ 19-րդ դարի երկրորդ կեսին Կ.Պոլսում կար 80 հայկական տպարան։ Այնտեղ լույս էին տեսնում տասնյակ պարբերականներ, մեծաքանակ գրքեր։ Կային բազմաթիվ դպրոցներ, թատերական, երաժշտական և այլ հաստատություններ։ Հայ բնակչության թիվը հասնում էր շուրջ 200 հազարի։

Զմյուռնիան կամ Իզմիրը գտնվում է էգեյան ծովի ափին։ Այնտեղի գաղութը փոքրաքանակ էր։ 19-րդ դ. սկզբին Զմյուռնիայում բնակվում էին 12 հազար, իսկ Առաջին աշխարհամարտի ժամանակ՝ 30 հազար հայեր։

Այստեղ ևս տնտեսության հիմնական ճյուղերն էին առևտուրն ու արհեստագործությունը։

Հայ վաճառականները եվրոպական երկրներ էին արտահանում բամբակ, մրգեր, ձիթապտուղ, ծխախոտ, մորթիներ։ Լավ սպառում ունեին հայկական գորգերը։ Բազմատեսակ մրգերի արտահանության մեջ առաջին տեղում էր թուզը։ Այդ ասպարեզի նշանավոր առևտրականներից էր Արամ Համբարձումյանը, որը ստացել էր «թուզի թագավոր» մականունը։

Արհեստագործությունը ժառանգական բնույթ էր կրում և փոխանցվում էր սերնդեսերունդ։ 19-րդ դ. երկրորդ կեսին Զմյուռնիայում գործում էին ոսկերչական 30, ժամագործների 12, դերձակների 20, կոշկակարների 16 և այլ արհեստանոցներ։

Զմյուռնիան ևս հայ մշակույթի նշանավոր կենտրոն էր։

1919–1922 թթ. Թուրքիայի կողմից կազմակերպված ջարդի ու արտագաղթի հետևանքով Զմյուռնիայում այլևս հայ բնակչություն չմնաց։ Գաղութը դադարեց գոյություն ունենալուց։

Պարսկաստանի հայկական գաղութները

Պարսկաստանի հին հայկական համայնքներն իրենց կենսունակությունը պահպանեցին նաև պատմության նոր դարաշրջանում։

Հայերը բնակվում էին գերազանցապես հյուսիսային Պարսկաստանում՝ Թավրիզում, Խոյում, Աալմաստում, Ուրմիայում և այլ վայրերում։

Պարսկաստանի հայ բնակչությունը 19-րդ դարի առաջին կեսին հասնում էր 35–40 հազարի։ Հետագայում ստվարացավ և 20-րդ դարի սկզբներին հասնում էր 180–200 հազարի։

Արհեստներից տարածված էր ոսկերչությունը, ջուլհակությունը, դարբնությունը, կաշեգործությունը։ Երկրի ոսկերչական արհեստը գրեթե ամբողջությամբ գտնվում էր հայերի ձեռքում։

Պարսկահայերը բավականաչափ աշխույժ առևտուր էին անում երկրի ներում և նրա սահմաններից դուրս։ 19-րդ դարի երկրորդ կեսին առևտրի հետ զարգանում էր նաև արդյունաբերությունը։ Կային մեծահարուստ արևտրաարդյունաբերողներ։ Դրանցից էին Լիանոզովները, որոնք իրենց ձեռքում էին պահում Կասպից ծովի հարավային մասի ձկնարդյունաբերությունը։

Պարսկահայերն ակտիվ մասնակցություն են ունեցել երկրի հասարակական-քաղաքական և մշակութային կյանքին։

Պարսկական արքունիքում շատ հայեր դիվանագիտական պատասխանատու պաշտոններ էին վարում։ 19-րդ դարի երկրորդ կեսին Անգլիայում, Ֆրանսիայում, Ավստրիայում պարսկական դեսպանները հայեր էին։

Անգլիայի դեսպան Մելքոն խանը Լոնդոնում հրատարակել է «Ղանուն» («Օրենք») պարբերականը, որը դեմոկրատական, սահմանադրական գաղափարներ քարոզող առաջին ամսագիրն էր պարսկական իրականության մեջ։ 1905–1911 թթ. բուրժուական հակաֆեոդալական հեղափոխությանը հայերը ակտիվ մասնակցություն ունեցան։ Նրանցից Եփրեմ խանը դարձավ սահմանադրական շարժման առաջնորդներից մեկը։ Հայերը երկրի բարձրագույն օրգանում՝ մեջլիսում, երկու պատգամավոր ունեին։ Նրանք ստեղծեցին «Ազգային խորհուրդ», որը միջնորդի դեր է կատարել Պարսկաստանի բարձրադիր իշխանությունների և հայ համայնքների միջև։

Պարսկահայերը նկատելի հաջողությունների հասան լուսավորության և առհասարակ մշակույթի ասպարեզում։

1838թ. հայկական դպրոց է բացվում Նոր Ջուղայում։ Հետագա տասնամյակներում դպրոցներ են հիմնվում Թավրիզում, Թեհրանում և այլուր։ Սալմաստի գավառի 11 հայկական դպրոցներում 1904–1905 թթ. սովորում էր 800 աշակերտ։ Պարսկաստանի հայկական դպրոցներն իրենց վրա կրում էին Կովկասի հայկական մշակութային կենտրոնների ազդեցությունը։ 1880-ական թվականներին հայկական տպարաններ են հիմնվում մի շարք քաղաքներում։ Ստեղծվում են թատերասիրաց, բարեգործական և այլ հասարակական ընկերություններ։

Իրանի հայկական կենտրոններում հրատարակվեցին շուրջ երկու տասնյակի հասնող պարբերականներ։

Հնդկաստանի հայկական գաղութները

Հայերը Հնդկաստանում բնակություն են հաստատել դեռևս 16–17-րդ դարերում։

17–18-րդ դարերում, գլխավորապես Պարսկաստանից կատարվող գաղթի հետևանքով, մի շարք համայնքներ են ձևավորվում ծովափնյա շրջաններում։ Դրանցից էին Սուրհաթը, Ագրան, Մադրասը, Կալկաթան, Բոմբեյը։

Տակավին եվրոպացիների Հնդկաստան թափանցելուց առաջ հայերը լայնորեն զբաղվում էին առևտրով։

Նրանք շուտով ձեռք բերեցին ծովային նավեր, որոնք երթևեկում էին հայկական դրոշներով։ Եվրոպացիները խոչընդոտում էին հայկական նավերի գործունեությանը։

«Արևելահնդկական» անգլիական առևտրական ընկերությունը հայ վաճառականներին առևտրատնտեսական կյանքից դուրս մղելու քաղաքականություն էր վարում։ Շուտով Եվրոպայի առևտրականների հետ հակասությունները վերածվում են թշնամանքի։ Հայերը սկսում են մասնակցել տեղի բնակչության՝ եվրոպացիների դեմ մղվող պայքարին։

19-րդ դարի սկզբներին հնդկական մի շարք համայնքներ թուլացել էին։ Դարի կեսերին դեռևս կենսունակ էր Կալկաթայի հայկական համայնքը, որը դարձել էր հնդկահայության կենտրոնը։ Այդ շրջանում հնդկահայերի թիվը հասնում էր 20–25 հազարի։ Բնակչության մեջ մեծ թիվ էին կազմում առևտրականները և արհեստավորները։ Հնդկահայերը կապեր էին պահպանում հայրենիքի՝ Հայաստանի հետ։

Հնդկահայ շրջաններում մեծ զարգացում է ապրել հայկական մշակույթը։ ճարտարապետության մեջ նշանավոր էին մի շարք կառույցներ՝ եռահարկ կամուրջը, քարե սանդուղքները, Կալկաթայի «Հայկական» նավահանգիստը, եկեղեցիները և այլ շինություններ։ Այդուհանդերձ, հնդկահայերի ամենաարժեքավոր ներդրումը հայկական առաջին պարբերականի հիմնումն է։ Մադրասում, Կալկաթայում, Բոմբեյում հիմնադրվեցին մի շարք տպարաններ։

18-րդ դարի 70–80-ական թվականներին Հնդկաստանի Մադրաս քաղաքում մի խումբ հայրենասերներ լուսավորական գործունեություն են ծավալում։ Շ. Շահամիրյանի գլխավորած այդ խմբակը գրքեր է հրատարակում և քարոզում Հայաստանի անկախությունը վերականգնելու գաղափարը։

Լուսավորություն տարածելու կարևոր ձեռնարկում էր 1821թ. Կալկաթայում հայկական մարդասիրական ճեմարանի բացումը։ Դպրոցն ուներ նաև գիշերօթիկ բաժին, ուր սովորում էին նաև ուրիշ երկրների հայ համայնքների երեխաներ։ ճեմարանում դասավանդում էին այնպիսի նշանավոր դեմքեր, ինչպիսին էր գրող Մեսրոպ Թաղիադյանը և ուրիշներ։

19-րդ դարի կեսերից հնդկահայ համայնքները թուլանում և կորցնում են իրենց երբեմնի նշանակությունը։

Եգիպտոսի հայկական գաղութները

Հայերը Եգիպտոսում հաստատվել են միջին դարերում։ Միջազգային առևտրի շնորհիվ հայ համայնքներն աշխուժություն ապրեցին 18-րդ դարում։ Սակայն Եգիպտոսը, որը գտնվում էր Թուրքիայի տիրապետության ներքո, 19-րդ դար թևակոխեց թուլացած ու քայքայված։ Նույն վիճակում էին նաև հայկական գաղութները։ Շուտով ամբողջ երկրի հետ վերելքի ուղի են բռնում նաև հայ համայնքները։ Պետությունը հովանավորում էր այլազգիների տնտեսական գործունեությունը։ Սկսվում է հայերի գաղթը դեպի Եգիպտոս, մասնավորապես՝ Կահիրե և Ալեքսանդրիա։

Այդուհանդերձ, Եգիպտոսի հայազգի բնակչության քանակը փոքր էր։ 19-րդ դարի առաջին կեսին այն հասնում էր 3 հազարի, իսկ 20-րդ դարի սկզբներին՝ 15 հազարի։

Արհեստներից զատ հայերը կարևոր դեր էին կատարում արդյունաբերության մեջ։ 19-րդ դ. վերջերից Եգիպտոսում, գերազանցապես հայ և հույն մասնագետների նախաձեռնությամբ, զարգացավ ծխախոտագործությունը։ Եգիպտոսի ծխախոտի արտադրության կեսից ավելին բաժին էր ընկնում հայ ձեռնարկատերերին։

Եգիպտահայերը աչքի ընկան նաև երկրի քաղաքական կյանքում։ Մի շարք պետական բարձր պաշտոններ վարած Նուբար փաշայի անվան հետ են կապվում երկրի դատական բարեփոխումները։ Նրա որդի Պողոս Նուբարը գլխավորեց հայ ազգային պատվիրակությունը Փարիզում և եղավ «Հայ բարեգործական ընդհանուր միության» (ՀԲԸՄ) հիմնադիրը (1906թ.)։

Կահիրեում առաջին հայկական դպրոցը հիմնվել է 1828թ., իսկ Ալեքսանդրիայում` 1851 թվին։ 1917թ. հայկական դպրոցների թիվը հասավ 11-ի, որոնցում ուսանում էր շուրջ 1600 աշակերտ։ 19-րդ դարի կեսերից սկսած այնտեղ հրատարակվում էին պարբերականներ, հիմնվում տպարաններ։

Կետադրե՛լ նախադասությունները և ձևաբանորեն վերլուծե՛լ․

Կհանդիպես նրան, բայց հաջողություն չեմ ակնկալում:

Ուսին մնացել է խոռոչաձև սպի,  իսկ հոգում՝ չսպիացող մի ցավ:

Մեքենան դղրդյունով անցավ քարե նեղ կամուրջը,  մի քանի կիլոմետր համաչափ վազքով սլացավ գետի ափով, ապա բարձրացավ քարքարոտ ճանապարհով:

Թողել եմ ներքև և ՛փառք, և՛ գանձ, և՛ քեն, և՛ նախանձ:

Ո՛չ հայրենիք ունի,  ո՛չ տուն,  ո՛չ անուն:

Կրակը լափեց թե՛ սերմ, թե՛ սերմնացան:

Նա այն հարուստներից էր, որոնց պարսկերեն հորջորջումով կոչում են նովսիքա, այսինքն՝ նոր քսակի տեր:

Հովիվներն աշխատում էին թաքցնել ոչխարների հոտերը և գուժում էին այդ բոթը:

Երիտասարդը մխրճվել էր մինչև հատակը և ոչ մի ապարանք չէր տեսել այդտեղ:

Կրակները վաղուց հանգել էին,  և շարժումը դադարել էր:

Տներում վառվում էին կրակները, և գյուղի վրա բացվում էր պարզ ու աստղազարդ երկինքը:

Հանգչում էին լույսերը, և մի ակնթարթում մասրենին կորչում էր խավարի մեջ:

Վերաբերական կոչվում են այն բառերը, որոնք արտահայտում են խոսողի իմացական կամ գնահատողական վերաբերմունքը և եղանակավորում կամ երանգավորում են նախադասությունը կամ որևէ անդամ։ Ըստ իրենց արտահայտած վերաբերմունքային կամ երանգային իմաստի վերաբերականները լինում են․

հաստատական

գնահատողական

ժխտական

սաստկական

երկբայական

սահմանափակման

Հաստատական վերաբերականներ։ Արտահայտում են խոսողի հաստատական վերաբերմունքը գործողության կամ եղելության նկատմամբ։ Հաստատական վերաբերականներն են՝ այո՛, արդարև, անշո՛ւշտ, իհարկե, իրավ, անպատճառ, անկասկած, անտարակույս, անպայման, իրոք, իրոք որ, իսկապես որ, հարկավ, հիրավի, իսկևիսկ։ Հաստատական երանգ են արտահայտում նաև որոշ կապակցություններ՝ առանց այլևայլության, ինչ էլ լինի, ինչ գնով էլ լինի, ինչպես չէ,

Գնահատողական վերաբերականներ։ Արտահայտում են խոսողի խրախուսական, հավանության, զղջման կամ կարեկցական վերաբերմունքը գործողության կամ եղելության նկատմամբ։ Գնահատողական վերաբերականներն են՝ բարեբախտաբար, դժբախտաբար, ցավոք, տարաբախտաբար, ախր, չէ որ։

Ժխտական վերաբերականներ։ Ոչ պատասխանական բառը և չէ ժխտական բայը գործածվելով ժխտական նախադասության հետ, շեշտում են ժխտումը և դառնում ժխտական վերաբերականներ։

Սաստկական վերաբերականներ։ Դրվելով նախադասության այս կամ այն անդամի վրա՝ սաստկական վերաբերականները շեշտում, սաստկական երանգ են հաղորդում նրան։ Սաստկական վերաբերականներն են՝ անգամ, էլ, ևեթ, հենց, իսկ, մանավանդ, նամանավանդ, նույնիսկ, մինչև իսկ, մինչև անգամ։

Երկբայական վերաբերականներ։ Արտահայտում են խոսողի երկբայական, այսինքն թվացող կամ հավանական վերաբերմունքը եղելության կամ գործողության նկատմամբ։ Երկբայական վերաբերականներն են՝ արդյոք, ասես, ասես թե, գուցե, միգուցե, դիցուք, դիցուք թե, երևի, թերևս, կարծեմ, կարծես, կարծես թե, իբր, իբր թե, իբր(և) թե, չլինի, չլինի թե և այլն։

Սահմանափակման վերաբերականներ։ Դրվելով նախադասության այս կամ այն անդամի վրա՝ սահմանափակման վերաբերականները առանձնացնում, սահմանազատում են նրան։ Սահմանափակման վերաբերականներն են գոնե, գեթ, լոկ, սոսկ, թեկուզ, միայն, միայն թե, միմիայն։

Վերաբերականների կազմությունը և ուղղագրությունը։

Վերաբերականներն ըստ կազմության լինում են պարզ, բարդ և ածանցավոր։

Պարզ վերբերականներ են՝ ահա, անգամ, գեթ, գոնե, իբր, իսկ, թող, լոկ, խո, խոմ, հենց, հո, մանավանդ, ոչ և այլն։

Բարդ վերաբերականներն են՝ իբր թե, իբրև, իրավ որ, իրոք որ, թերևս, թեկուզ, կարծես, միգուցե, միթե, մինչև անգամ, մինչև իսկ, նույնիսկ և այլն։

Ածանցավոր և բարդածանցավոր վերաբերականներն են՝ անկասկած, անպատճառ, անտարակույս, բարեբախտաբար, դժբախտաբար, տարաբախտաբար, իսկապես, միայն և այլն։

Բարդ վերաբերականները գրվում են կա՛մ միացած, կա՛մ անջատ բաղադրիչներով։

1. Միացած բաղադրիչներով գրվում են՝ ահավասիկ, թեկուզ, թերևս, իբրև, իհարկե, միգուցե, միթե, նամանավանդ, նույնիսկ և այլն։

2. Անջատ կամ հարադրությամբ գրվում են թե, որ շաղկապներով, ինչպես նաև իսկ, անգամ և մի քանի այլ բաղադրիչներով հարադրված հետևյալ վերաբերականներ՝ ասես թե, դժվար թե, իբր թե, իբրև թե, կարծես թե, հազիվ թե, չլինի թե, իսկապես որ, իրավ որ, իրոք որ, իսկ և իսկ, ըստ երևույթին, մինչև անգամ, մինչև իսկ և այլն։

Վերաբերականների կետադրությունը

1. Ամբողջ նախադասությունը կամ եղելությունը եղանակավորող վերաբերականներն առանձին հնչերանգով անջատվում են նախադասության անդամներից։ Գրավոր խոսքում այդ անջատումը կատարվում է ստորակետով։

2. Խոսողի հարցական վերաբերմունքն արտահայտող երկբայական վերաբերակնների վրա կարող է դրվել հարցական նշան։

Երբ հարցումը կոնկրետանում է նախադասության որևէ անդամի վերաբերյալ, վերաբերակնները հարցական նշան չեն ստանում։

3. Այո, ոչ պատասխանական բառերն ու չէ–ն որպես վերաբերական գործածվելիս շեշտվում են։

Առաջադրանքներ

1․ Վերաբերականները խմբավորե՛լ ըստ տեսակների։

Բարեբախտաբար, արդարև, անշուշտ, միայն, ահավասիկ, ի դեպ,

անպատճառ, ահա,անպայման, իսկապես, իրոք, հիրավի, ո՛չ, չէ՛, գուցե, երևի,

իմիջիայլոց, թերևս, կարծեմ, կարծես, միգուցե, այնուամենայնիվ, մի՞թե, արդյոք,

երանի, ցավոք, նույնիսկ, մանավանդ, մինչև իսկ, գեթ, լոկ, գոնե, կարծես թե,

սոսկ, միայն թե, անկասկած, հապա, մի, համենայն դեպս, այսուհետ։

Գնահատողական — դժբախտաբար

Հաստատական — անկասկած, արդարև, անշուշտ, անպատճառ, անպայման, իսկապես, իրոք, հիրավի, անկասկած

Սահմանափակման — միայն, մի՞թե, գեթ, լոկ, գոնե, սոսկ, միայն թե

Ցուցական — ահավասիկ, ահա

Զիջական — ի դեպ, իմիջիայլոց, այնուամենայնիվ, համենայն դեպս, այսուհանդերձ

Ժխտական — ոչ, չէ, ցավոք,

Երկբայական — գուցե, երևի, թերևս, կարծեմ, կարծես, միգուցե, այնուամենայնիվ, արդյոք, կարծես թե

Սաստկական — նույնիսկ, մանավանդ, մինչև իսկ,

Կամային — հապա, մի

2․ Գտի՛ր վերաբերականները.

Մի՞թե վերջին պոետն եմ ես,

Վերջին երգիչն իմ երկրի,

Մա՞հն է արդյոք, թե նի՞նջը քեզ

Պատել, պայծառ Նաիրի։

Վտարանդի, երկրում աղոտ,

Լուսեղ, քեզ եմ երազում,

Եվ հնչում է, որպես աղոթք

Արքայական քո լեզուն։

Հնչում է միշտ խոր ու պայծառ,

Եվ խոցում է, և այրում,

Արդյոք բոցե վարդե՞րդ են վառ,

Թե՞ վերքերն իմ հրահրուն։

Ահով ահա կանչում եմ քեզ

Ցոլա, ցնորք Նաիրի՛, —

Մի՞թե վերջին պոետն եմ ես,

Վերջին երգիչն իմ երկրի…

3. Տրված վերաբերականները գրի՛ր ըստ կազմության՝ գոնե, նույնիսկ, իբր, անպատճառ, իբրև թե, ահա, կարծես թե, բարեբախտաբար։

Պարզ- գոնե, իբր, ահա

բարդ- նույնիսկ, իբրև թե, կարծես թե

ածանացավոր- անպատճառ

բարդածանցավոր- բարեբախտաբար

4. Կետադրի՛ր տրված նախադասությունները։

Իրոք, նրան չէր հաջողվել որևէ աշխատանք գտնել: Ո՛չ, դա միայն ինձ է վերաբերում: Ընկերս, անշուշտ, միշտ ինձ հետ է: Արդյո՞ք լուծում ունի այս հարցը:

5. Գտի՛ր վերաբերականները, նշի՛ր տեսակը:

Իմ ուզածի պես էլ եղավ: Իհարկե իմ սրտով է այդ պատմությունը: Գեթ մի բառ ասա, մի բան խոսիր: Ցավոք, մեզնից ոչինչ կախված չէր: Թերևս այս մասին նորից խոսենք: Այդ պատմությունը, ո՛չ, չի կարող որևէ դեր ունենալ:

Իմ ուզածի պես էլ եղավ: -էլ- սաստկական

Իհարկե իմ սրտով է այդ պատմությունը: — իհարկե- հաստատական

Գեթ մի բառ ասա, մի բան խոսիր: — գեթ- սահմանափակման

Ցավոք, մեզնից ոչինչ կախված չէր: — ցավոք- գնահատողական

Թերևս այս մասին նորից խոսենք: — թերևս- երկբայական

Այդ պատմությունը, ո՛չ, չի կարող որևէ դեր ունենալ: — ո՛չ- ժխտական

Վերաբերական կոչվում են այն բառերը, որոնք արտահայտում են խոսողի իմացական կամ գնահատողական վերաբերմունքը և եղանակավորում կամ երանգավորում են նախադասությունը կամ որևէ անդամ։ Ըստ իրենց արտահայտած վերաբերմունքային կամ երանգային իմաստի վերաբերականները լինում են․

հաստատական

գնահատողական

ժխտական

սաստկական

երկբայական

սահմանափակման

Հաստատական վերաբերականներ։ Արտահայտում են խոսողի հաստատական վերաբերմունքը գործողության կամ եղելության նկատմամբ։ Հաստատական վերաբերականներն են՝ այո՛, արդարև, անշո՛ւշտ, իհարկե, իրավ, անպատճառ, անկասկած, անտարակույս, անպայման, իրոք, իրոք որ, իսկապես որ, հարկավ, հիրավի, իսկևիսկ։ Հաստատական երանգ են արտահայտում նաև որոշ կապակցություններ՝ առանց այլևայլության, ինչ էլ լինի, ինչ գնով էլ լինի, ինչպես չէ,

Գնահատողական վերաբերականներ։ Արտահայտում են խոսողի խրախուսական, հավանության, զղջման կամ կարեկցական վերաբերմունքը գործողության կամ եղելության նկատմամբ։ Գնահատողական վերաբերականներն են՝ բարեբախտաբար, դժբախտաբար, ցավոք, տարաբախտաբար, ախր, չէ որ։

Ժխտական վերաբերականներ։ Ոչ պատասխանական բառը և չէ ժխտական բայը գործածվելով ժխտական նախադասության հետ, շեշտում են ժխտումը և դառնում ժխտական վերաբերականներ։

Սաստկական վերաբերականներ։ Դրվելով նախադասության այս կամ այն անդամի վրա՝ սաստկական վերաբերականները շեշտում, սաստկական երանգ են հաղորդում նրան։ Սաստկական վերաբերականներն են՝ անգամ, էլ, ևեթ, հենց, իսկ, մանավանդ, նամանավանդ, նույնիսկ, մինչև իսկ, մինչև անգամ։

Երկբայական վերաբերականներ։ Արտահայտում են խոսողի երկբայական, այսինքն թվացող կամ հավանական վերաբերմունքը եղելության կամ գործողության նկատմամբ։ Երկբայական վերաբերականներն են՝ արդյոք, ասես, ասես թե, գուցե, միգուցե, դիցուք, դիցուք թե, երևի, թերևս, կարծեմ, կարծես, կարծես թե, իբր, իբր թե, իբր(և) թե, չլինի, չլինի թե և այլն։

Սահմանափակման վերաբերականներ։ Դրվելով նախադասության այս կամ այն անդամի վրա՝ սահմանափակման վերաբերականները առանձնացնում, սահմանազատում են նրան։ Սահմանափակման վերաբերականներն են գոնե, գեթ, լոկ, սոսկ, թեկուզ, միայն, միայն թե, միմիայն։

Վերաբերականների կազմությունը և ուղղագրությունը։

Վերաբերականներն ըստ կազմության լինում են պարզ, բարդ և ածանցավոր։

Պարզ վերբերականներ են՝ ահա, անգամ, գեթ, գոնե, իբր, իսկ, թող, լոկ, խո, խոմ, հենց, հո, մանավանդ, ոչ և այլն։

Բարդ վերաբերականներն են՝ իբր թե, իբրև, իրավ որ, իրոք որ, թերևս, թեկուզ, կարծես, միգուցե, միթե, մինչև անգամ, մինչև իսկ, նույնիսկ և այլն։

Ածանցավոր և բարդածանցավոր վերաբերականներն են՝ անկասկած, անպատճառ, անտարակույս, բարեբախտաբար, դժբախտաբար, տարաբախտաբար, իսկապես, միայն և այլն։

Բարդ վերաբերականները գրվում են կա՛մ միացած, կա՛մ անջատ բաղադրիչներով։

1. Միացած բաղադրիչներով գրվում են՝ ահավասիկ, թեկուզ, թերևս, իբրև, իհարկե, միգուցե, միթե, նամանավանդ, նույնիսկ և այլն։

2. Անջատ կամ հարադրությամբ գրվում են թե, որ շաղկապներով, ինչպես նաև իսկ, անգամ և մի քանի այլ բաղադրիչներով հարադրված հետևյալ վերաբերականներ՝ ասես թե, դժվար թե, իբր թե, իբրև թե, կարծես թե, հազիվ թե, չլինի թե, իսկապես որ, իրավ որ, իրոք որ, իսկ և իսկ, ըստ երևույթին, մինչև անգամ, մինչև իսկ և այլն։

Վերաբերականների կետադրությունը

1. Ամբողջ նախադասությունը կամ եղելությունը եղանակավորող վերաբերականներն առանձին հնչերանգով անջատվում են նախադասության անդամներից։ Գրավոր խոսքում այդ անջատումը կատարվում է ստորակետով։

2. Խոսողի հարցական վերաբերմունքն արտահայտող երկբայական վերաբերակնների վրա կարող է դրվել հարցական նշան։

Երբ հարցումը կոնկրետանում է նախադասության որևէ անդամի վերաբերյալ, վերաբերակնները հարցական նշան չեն ստանում։

3. Այո, ոչ պատասխանական բառերն ու չէ–ն որպես վերաբերական գործածվելիս շեշտվում են։

Առաջադրանքներ

1․ Վերաբերականները խմբավորե՛լ ըստ տեսակների։

Բարեբախտաբար, արդարև, անշուշտ, միայն, ահավասիկ, ի դեպ,

անպատճառ, ահա,անպայման, իսկապես, իրոք, հիրավի, ո՛չ, չէ՛, գուցե, երևի,

իմիջիայլոց, թերևս, կարծեմ, կարծես, միգուցե, այնուամենայնիվ, մի՞թե, արդյոք,

երանի, ցավոք, նույնիսկ, մանավանդ, մինչև իսկ, գեթ, լոկ, գոնե, կարծես թե,

սոսկ, միայն թե, անկասկած, հապա, մի, համենայն դեպս, այսուհետ։

Գնահատողական — դժբախտաբար

Հաստատական — անկասկած, արդարև, անշուշտ, անպատճառ, անպայման, իսկապես, իրոք, հիրավի, անկասկած

Սահմանափակման — միայն, մի՞թե, գեթ, լոկ, գոնե, սոսկ, միայն թե

Ցուցական — ահավասիկ, ահա

Զիջական — ի դեպ, իմիջիայլոց, այնուամենայնիվ, համենայն դեպս, այսուհանդերձ

Ժխտական — ոչ, չէ, ցավոք,

Երկբայական — գուցե, երևի, թերևս, կարծեմ, կարծես, միգուցե, այնուամենայնիվ, արդյոք, կարծես թե

Սաստկական — նույնիսկ, մանավանդ, մինչև իսկ,

Կամային — հապա, մի

2․ Գտի՛ր վերաբերականները.

Մի՞թե վերջին պոետն եմ ես,

Վերջին երգիչն իմ երկրի,

Մա՞հն է արդյոք, թե նի՞նջը քեզ

Պատել, պայծառ Նաիրի։

Վտարանդի, երկրում աղոտ,

Լուսեղ, քեզ եմ երազում,

Եվ հնչում է, որպես աղոթք

Արքայական քո լեզուն։

Հնչում է միշտ խոր ու պայծառ,

Եվ խոցում է, և այրում,

Արդյոք բոցե վարդե՞րդ են վառ,

Թե՞ վերքերն իմ հրահրուն։

Ահով ահա կանչում եմ քեզ

Ցոլա, ցնորք Նաիրի՛, —

Մի՞թե վերջին պոետն եմ ես,

Վերջին երգիչն իմ երկրի…

3. Տրված վերաբերականները գրի՛ր ըստ կազմության՝ գոնե, նույնիսկ, իբր, անպատճառ, իբրև թե, ահա, կարծես թե, բարեբախտաբար։

Պարզ- գոնե, իբր, ահա

բարդ- նույնիսկ, իբրև թե, կարծես թե

ածանացավոր- անպատճառ

բարդածանցավոր- բարեբախտաբար

4. Կետադրի՛ր տրված նախադասությունները։

Իրոք, նրան չէր հաջողվել որևէ աշխատանք գտնել: Ո՛չ, դա միայն ինձ է վերաբերում: Ընկերս, անշուշտ, միշտ ինձ հետ է: Արդյո՞ք լուծում ունի այս հարցը:

5. Գտի՛ր վերաբերականները, նշի՛ր տեսակը:

Իմ ուզածի պես էլ եղավ: Իհարկե իմ սրտով է այդ պատմությունը: Գեթ մի բառ ասա, մի բան խոսիր: Ցավոք, մեզնից ոչինչ կախված չէր: Թերևս այս մասին նորից խոսենք: Այդ պատմությունը, ո՛չ, չի կարող որևէ դեր ունենալ:

Իմ ուզածի պես էլ եղավ: -էլ- սաստկական

Իհարկե իմ սրտով է այդ պատմությունը: — իհարկե- հաստատական

Գեթ մի բառ ասա, մի բան խոսիր: — գեթ- սահմանափակման

Ցավոք, մեզնից ոչինչ կախված չէր: — ցավոք- գնահատողական

Թերևս այս մասին նորից խոսենք: — թերևս- երկբայական

Այդ պատմությունը, ո՛չ, չի կարող որևէ դեր ունենալ: — ո՛չ- ժխտական

Առաջադրանքներ

1.Ինչ ագրեգատային վիճակներում կարող է լինել նյութը:

Բոլոր նյութերը, կախված արտաքին պայմաններից, հանդիպում են պինդ, հեղուկ և գազային վիճակներում, որոնք ընդունված է անվանել ագրեգատային վիճակներ: Տարբեր ագրեգատային վիճակներում նյութերն ունեն տարբեր հատկություններ:

Պինդ մարմինն ունի որոշակի ձև և ծավալ, որոնք փոփոխելու համար անհրաժեշտ է պինդ մարմնի վրա ուժ գործադրել: Այսինքն՝ պինդ մարմինը պահպանում է և՛ իր ձևը, և՛ ծավալը:

Հեղուկը պահպանում է իր ծավալը, սակայն հեշտությամբ փոխում է ձևը՝ ընդունելով այն անոթի ձևը, որի մեջ լցված է:

Նույն նյութը երեք ագրեգատային վիճակներում էլ բաղկացած է նույն մոլեկուլներից կամ ատոմներից: Այդ վիճակների տարբերությունը պայմանավորված է նյութի մասնիկների շարժման բնույթով և փոխազդեցությամբ:

2.Որոնք են ջրի ագրեգատային վիճակները:

Բնության մեջ նույն նյութը հանդիպում է տարբեր վիճակներում՝ հեղուկ, գազային և պինդ:

Օրինակ՝ ջուրը գազային վիճակում ջրի գոլորշի է, հեղուկ վիճակում՝ սովորական ջուր, պինդ վիճակում՝ սառույց:

Ե՛վ ջրի գոլորշին, և՛ ջուրը, և՛ սառույցը բաղկացած են ջրի H2O մոլեկուլներից:

3.Ինչով են բնորոշվում նյութի այս կամ այն ագրեգատային վիճակները:

Նույն նյութը երեք ագրեգատային վիճակներում էլ բաղկացած է նույն մոլեկուլներից կամ ատոմներից: Այդ վիճակների տարբերությունը պայմանավորված է նյութի մասնիկների շարժման բնույթով և փոխազդեցությամբ:

4.Որ պրոցեսն է կոչվում հալում:

Բյուրեղային նյութի անցումը պինդ վիճակից հեղուկ վիճակի կոչվում է հալում:

5.Որ պրոցեսն է կոչվում պնդացում:

Փուրձը ցույց է տալիս, որ նյութերը պնդանում (բյուրեղանում) են այն ջերմաստիճանում, որ ջերմաստիճանում հալվում են:

Պնդացում է կոչվում այն պրոցեսը, երբ նյութը հեղուկ վիճակից կարող է դառնալ պինդ:

6.Ինչ է հալման ջերմատիճանը:

Այն ջերմաստիճանը, որի դեպքում նյութը հալվում է, կոչվում է նյութի հալման ջերմաստիճան:

Այն ջերմաքանակը, որն անհրաժեշտ է բյուրեղային նյութը հալման ջերմաստիչանում հեղուկի փոխարկելու համար, կոչվում է հալման ջերմություն:

7.Ինչ է գոլորշիացումը:

Նյութի անցումը հեղուկ կամ պինդ վիճակից գազային վիճակի կոչվում է շոգեգոյացում:

Գոյություն ունի շոգեգոյացման երկու ձև՝ գոլորշիացում և եռում:

Հեղուկի ազատ մակերևույթից շոգեգոյացումը կոչվում է գոլորշիացում:

8.Ինչ է խտացումը:

Նյութի անցումը գազային վիճակից հեղուկ վիճակի անվանում են խտացում:

9.Որ գոլորշին է կոչվում հագեցած:

Եթե գոլորշիացումը տեղի է ունենում բաց անոթից, ապա հեղուկի և նրա գոլորշու միջև հավասարակշռություն չի հաստատվում, քանի որ գոլորշու մի մասը հեղուկի մակերևույթից հեռանում է, և միավոր ժամանակում հեղուկից գոլորշի անցնող մոլեկուլների թիվը գերազանցում է հեղուկ վերադարձող մոլեկուլների թիվը: Այդպիսի գոլորշին կոչվում է չհագեցած:

Եթե մակերևույթի մոտ, որից տեղի է ունենում հեղուկի գոլորշիացում, ձեռքը թափահարելով կամ հովհարով առաջացնենք օդի շարժում, ապա այն կտանի գոլորշու մի մասը, ուստի հեղուկ վերադարձող մոլեկուլների թիվը կպակասի, և գոլորշիացումն ավելի արագ կընթանա:

Գոլորշիացող հեղուկի և նրա գոլորշու միջև հավասարակշռություն է հաստատվում, եթե անոթը փակ է, իսկ հեղուկի ջերմաստիճանը չի փոփոխվում: Այդ դեպքում միավոր ժամանակում հեղուկ վերադարփող մոլեկուլների թիվը ժամանակի ընթացքում հավասարվում է հեղուկից միավոր ժամանակում հեռացող մոլեկուլների թվին:

Հեղուկի և նրա գոլորշու միջև հավասարակշռության այդպիսի վիճակը կոչվում է շարժուն հավասարակշռություն, իսկ գոլորշին, որն իր հեղուկի հետ շարժուն հավասարակշռության մեջ է, կոչվում է հագեցած:

Առաջադրանքներ

Շաղկապը իմաստից զուրկ, քերականական հարաբերություններ արտահայտող խոսքի մաս։ Արտահայտում է առարկաների, երևույթների միջև դրսևորվող համադասական հարաբերություներ։

Շաղկապներն իրար են կապում նախադասության համազոր և համադաս նախադասություններ, իսկ բարդ ստորադասական նախադասություններում՝ երկրորդական նախադասությունները գլխավորի և միմյանց հետ։

Ըստ իրենց շարահյուսական դերի շաղկապները լինում են․

Համադասական շաղկապներ

Համադասական շաղկապների դերը համադաս անդամների ու նախադասությունների կապակցումն է։ Այս շաղկապները կապակցում են նախադասության բազմակի անդամներ կամ համադաս նախադասություններ։Համադասական շաղկապներից են`և,ու,իսկ,բայց,ապա,սակայն։

Ստորադասական շաղկապներ

Այս շաղկապները բարդ ստորադասական նախադասության ստորադաս նախադասությունը կապակցում են գերադաս նախադասությանը՝ որ, թե, եթե, որպեսզի, որովհետև, թեև, թեկուզ, թեպետ, հենց որ, մինչ, մինչև, մինչդեռ, ուրեմն, քան և այլն։

Ըստ կիրառության՝ շաղկապները լինում են մենադիր, կրկնադիր և զուգադիր։

Մենադիր են միայնակ գործածվող շաղկապները. Մութն ընկավ, և բոլորը ցրվեցին։

Կրկնադիր են կրկնվող շաղկապները. Նա և՛ սովորում էր, և՛ աշխատում։

Կրկնադիր շաղկապների վրա շեշտ է դրվում, և նրանց կապակցած միավորները տրոհվում են ստորակետերով։

Զուգադիր են որոշակի զույգերով գործածվող շաղկապները.

Եթե թույլ տան, ապա կգամ։ Թեև դժվար էր, սակայն կատարեցինք։ Ոչ միայն եկավ, այլև

բոլորին օգնեց։ Ոչ թե դժգոհեք, այլ փորձեք որևէ ձևով օգնել։

Շաղկապները նախադասության անդամ չեն համարվում։

Վարժություններ

Վարժություն 1։ Գտնե՛լ շաղկապները և խմբավորե՛լ (համադասական և

ստորադասական)։

Եթե, իսկույն, այնտեղ, բայց, և, մյուս, բոլոր, թեև, սակայն, որովհետև,

ինչպես, այս, որպեսզի, պատճառով, դեպի, քանզի, նաև, բացի, քանի որ։

Ստորադասական – եթե, որպեսզի, որովհետև, թեև, քանզի

Համադասական – և, բայց, սակայն, իսկ, սակայն, նաև

Վարժություն 2։ Կազմե՛լ նախադասություններ՝ գործածելով եթե, որպեսզի, որովհետև, սակայն, իսկ, և շաղկապները։

Եթե ես աշխատեմ, ապա ցանկալի արդյունքի կհասեմ::

Դու պետք է գնաս այդ հանդիպմանը, որպեսզի հասկանաս շատ հարցերի պատասխաններ:

Ես չգնացի այսօր դպրոց, որովհետև լավ չէի զգում:

Նրա արտաքինը շատ հաճելի է, սակայն վատ բնավորություն ունի:

Դու խոսում էիր, իսկ նա չէր լսում:

Ես եկա տուն և ճաշեցի:

Վարժություն 3։ Զույգ նախադասությունները փակագծում գրված շաղկապով կամ դերանվամբ միացրո՛ւ՝ քանի ձևով կարող ես: Օրինակ`

Դու ամբողջ աշխարհում շրջած կլինես: Դու կվերադառնաս։ (երբ)

— Երբ ամբողջ աշխարհում շրջած կլինես, կվերադառնաս: Դու, երբ ամբողջ աշխարհում շրջած կլինես, կվերադառնաս:

Կվերադառնաս, երբ ամբողջ աշխարհում շրջած կլինես:

Այդ կղզին կատարյալ դրախտ կարելի է դարձնել:  Հորդաբուխ  աղբյուրներ կային այնտեղ (որովհետև )

— Այդ կղզին կատարյալ դրախտ կարելի է դարձնել, որովհտետև հորդաբուխ աղբյուրներ կային այնտեղ։

Որովհետև հորդաբուխ աղբյուրներ կային այնտեղ, այդ կղզին կատարյալ կարելի է դարձնել։

Այդ կղզին, որովհետև հորդաբուխ աղբյուրներ կային այնտեղ, կատարյալ դրախտ կարելի է դարձնել։

Անտառում դեռ ոչ մի շշուկ չէր լսվում: Անձրևն արդեն դադարել էր (չնայած)

— Անտառում ոչ մի շշուկ չէր լսվում, չնայած անձրևն արդեն դադարել էր: Չնայած անձրևն արդեն դադարել էր, անտառում ոչ մի շշուկ չէր լսվում։

Բոլորը քեզ նման մտածեին: Աշխարհն այդպիսին չէր լինի: (եթե)

— Եթե բոլորը քեզ նման մտածեին, աշխարհն այդպիսին չէր լինի:

Աշխարհն այդպիսին չէր լինի, եթե բոլորը քեզ նման մտածեին։

Աշխարհը, եթե բոլորը քեզ նման մտածեին, այդպիսին չէր լինի։

Այնտեղ փնտրեցեք կորած ձիու հետքերը:  Այս քարի կտորը  գտել եք: (որտեղ)

— Այնտեղ փնտրեցեք կոտրած ձիու հետքերը, որտեղ այս քարի կտորը գտել եք;

Այս քարի կտորը այնտեղ փնտրեցեք, որտեղ կորած ձիու հետքերը գտել եք:

Վարժություն 4։ Ըստ տրված կաղապարների` կազմի՛ր բարդ նախադասություններ:

Եթե ուշադիր լսեմ ուսուցչուհուն ապա կհասանամ դասը:

Քանի որ վատառողջ էի, հետևաբար դպրոց չգնացի:

Որովհետև նրան բան ունեմ ասելու, ուստի ստիպված եմ սպասել:

Քանզի ես ունեմ նպատակ, ուրեմն կփորձեմ դա իրականացնել:

ռաջադրանքներ

Ex.2(d)

I think I’ve got too many books.

There are too many people in there.

I think I’ve eaten too much food.

I spend too much time on the computer.

(f)

I don’t really like my town. Every summer too many tourists come here, so there are too many cars in the streets, and that means there’s too much noise. There aren’t enough places for teenagers to go, either. There are lots shops but there are always too many people in them! And most of the clothes shops are for old people- there aren’t enough shops for young people like me!

Э́йфелева ба́шня