Գործնական աշխատանք: Օդի բաղադրությունը
Ջրում դնում ենք թեթև խցանի վրա ամրացրած մոմը: Մոմը այրում ենք և փակում ապակյա խողովակով:Ինչ նկատեցինք,ինչու մոմը հանվավ և ինչու ջուրը բարձրացավ խողովակի մեջ:
Մոմը հանգավ, քանի որ թթվածինը սպառվեց: Ջուրը բարձրացավ խողովակի մեջ, քանի որ տաքացավ:
Туманяновские дни
Прочитайте текст
Давным-давно, в незапамятные времена, была у царя Арташеса красавица-дочь по имени Тамар. Глаза Тамар сияли как звезды в ночи, а кожа белела как снег на горах. Смех ее журчал и звенел, как вода родника. Слава о ее красоте шла повсюду. И царь Мидии слал сватов к царю Арташесу, и царь Сирии, и многие цари и князья. И стал царь Арташес опасаться, что кто-нибудь придет за красавицей с войной или злобный вишап похитит девушку прежде, чем он решит, кому отдать дочь в жены.
И велел тогда царь построить для дочери золотой дворец на острове посреди озера Ван, что издавна зовется «морем Наири», так оно велико. И дал ей прислужницами только женщин и девушек, чтобы никто не смутил покоя красавицы. Но не знал царь, как не знали другие отцы до него, и не будут знать другие отцы после него, что сердце Тамар уже не было свободно. И отдала она его не царю и не князю, а бедному азату, который ничего не имел на свете кроме красоты, силы и отваги. Кто помнит теперь, как его звали? И успела Тамар обменяться с юношей взглядом и словом, клятвой и поцелуем.
Но вот воды Вана легли между влюбленными.
Знала Тамар, что по приказу отца днем и ночью следит стража за тем, не отплывает ли от берега лодка к запретному острову. Знал это и ее возлюбленный. И однажды вечером, бродя в тоске по берегу Вана, увидел он далекий огонь на острове. Маленький как искорка, трепетал он во тьме, словно пытаясь что-то сказать. И вглядываясь вдаль, юноша прошептал:
Далекий костер, мне ли шлешь ты свой свет?
Не ты ли – красавицы милой привет?
И огонек, словно отвечая ему, вспыхнул ярче.
Тогда понял юноша, что возлюбленная зовет его. Если с наступлением ночи пуститься через озеро вплавь – ни один стражник не заметит пловца. Костер же на берегу послужит маяком, чтобы не сбиться в темноте.
И влюбленный бросился в воду и поплыл на далекий свет, туда, где ждала его прекрасная Тамар.
Долго плыл он в холодных темных водах, но алый цветок огня вселял мужество в его сердце.
И только стыдливая сестра солнца Лусин, взирающая из-за туч с темного неба, была свидетельницей встречи влюбленных.
Так стали они встречаться каждую ночь. Вечером Тамар разводила огонь на берегу, чтобы возлюбленный видел, куда плыть. И свет пламени служил юноше оберегой от темных вод, что раскрывают ночью ворота в подземные миры, населенные враждебными человеку водяными духами.
Кто помнит теперь, долго или коротко удавалось влюбленным хранить свою тайну?
Но однажды царский слуга увидел юношу утром, возвращающимся с озера. Мокрые волосы его слиплись, и с них стекала вода, а счастливое лицо казалось утомленным. И слуга заподозрил правду.
И в тот же вечер, незадолго до сумерек, слуга затаился за камнем на берегу и стал ждать. И увидел, как зажегся дальний костер на острове, и услышал легкий плеск, с которым вошел в воду пловец.
Все высмотрел слуга и поспешил утром к царю.
Люто разгневался царь Арташез. Разгневался царь, что дочь его посмела полюбить, а еще более разгневался на то, что полюбила она не одного из могущественных царей, что просили ее руки, а бедного азата!
И приказал царь своим слугам быть у берега наготове с быстрой лодкой. И когда тьма начала опускаться, царевы люди поплыли к острову. Когда проплыли они более половины пути, на острове расцвел красный цветок костра. И слуги царя налегли на весла, торопясь.
Выйдя на берег, увидели они красавицу Тамар, облаченную в шитые золотом одежды, умащенную ароматными маслами. Из-под ее разноцветной шапочки-колпачка спадали на плечи черные как агат кудри. Девушка сидела на расстеленном на берегу ковре, и кормила огонь из своих рук веточками волшебного можжевельника. А в ее улыбающихся глазах как в темных водах Вана горели маленькие костры.
Увидев незваных гостей, девушка в испуге вскочила на ноги и воскликнула:
Вы, слуги отцовы! Убейте меня!
Молю об одном – не гасите огня!
И рады были царские слуги пожалеть красавицу, но страшились гнева Арташеса. Грубо схватили они девушку и повлекли прочь от костра, в золотой дворец. Но прежде дали они ей увидеть, как погиб огонь, растоптанный и раскиданный грубыми сапогами.
Горько плакала Тамар, вырываясь из рук стражей, и смерть огня казалась ей смертью любимого.
Так оно и было. На середине пути был юноша, когда манивший его свет погас. И темные воды потянули его в глубину, наполняя душу холодом и страхом. Перед ним лежала тьма и он не знал, куда плыть во тьме.
Долго боролся он с черной волей водных духов. Каждый раз, когда голова обессилевшего пловца показывалась из воды, взгляд его с мольбою искал во тьме красного светлячка. Но не находил, и вновь плыл он наудачу, а водные духи кружили его, сбивая с пути. И наконец юноша выбился из сил.
«Ах, Тамар!» – прошептал он, последний раз показываясь из воды. Что же ты не уберегла огня нашей любви? Неужели выпала мне судьба кануть в темной воде, а не пасть на поле боя, как положено воину!? Ах, Тамар, какая это недобрая смерть! Это хотел сказать он, но уже не смог. Только одно у него хватило силы воскликнуть: «Ах, Тамар!»
«Ах, Тамар!» – подхватило эхо – голос каджи, духов ветра, и понесло над водами Вана. «Ах, Тамар!»
А красавицу Тамар царь велел навек заточить в ее дворце.
В горе и скорби до конца дней оплакивала она своего возлюбленного, не снимая черного платка с распущенных волос.
Много лет прошло с тех пор – все помнят об их горестной любви.
А остров на озере Ван зовется с тех пор Ахтамар.
2. Опишите Тамар и азата
Тамар была красивой и терпеливой, а Азат был очень верным.
5.Выберите один из вариантов.
1. Кто ел из моей тарелки? (ел — съел) 2. Кто съел всё печенье? (ел — съел) 3. Кто ложился на мою постель и всю её смял? (ложился — лёг) 4. Кто это лёг на мою постель? Вставай сейчас же! (ложился — лёг) 5. Кто это сел на мое место? Вставай! (садился — сел) 6. Кто садился на мой стул и сломал его? (садился — сел) 7. Почему телевизор не работает? Кто включал телевизор? (включал — включил) 8. Иди смотреть новости: я включил телевизор! (включал — включил) 9. — Дверь заперта? — Всё в порядке, я закрыл дверь на ключ. (закрывал — закрыл) 10.— Почему дверь не заперта? — Не знаю, я закрывал её. (закрывал — закрыл) 11. — Ты без очков? — Да, я снял очки. (снимал — снял) 12. — Ты весь день в очках? — Нет, снимал, когда глаза устали. (снимал — снял)
6. Спишите, вставьте пропущенные буквы и знаки препинания.
Мы часто повторяем, что о человеке судят по его делам, но забываем иногда, что слово тоже пoступок. Речь чeловека — зеркало его самого. Всё фальшивое и лживое, пошлое и вульгарное как бы мы ни пытались скрыть это от других, вся пустота чёрствость или грубость прорываются в речи с такой же силой и очевидностью, с какой проявляются искренность и благороство, глубина и тонкость мыслей и чувства.
С помощью языка ребёнок постигает мир. Первый и самый важный предмет в школе это родная речь. И как бы не были важны другие науки, которыми овладевает человек на протяжении всей своей жизни, главным её достоянием остаётся великий и могучий, полный разума и свободы язык. Только благодаря языку, благодаря лучшим произведениями словесности и каждый из нас познаёт себя через других, постигает законы человеческой жизни учится уважению и любви к людям. (По Л. Толстому)
Քառյակներ
******
Հոգիս` տանը հաստատվել―
Տիեզերքն է ողջ պատել.
Տիեզերքի տերն եմ ես,
Ո՞վ է արդյոք նըկատել:
Ա՛նց կացա՜ն…
Օրերս թռան, ա՛նց կացա՜ն.
Ախ ու վախով, դարդերով
Սիրտըս կերա՜ն, ա՛նց կացա՜ն։
Թմկաբերդի առումը
| ՆԱԽԵՐԳԱՆՔ Հե՛յ, պարոննե՛ր, ականջ արեք Թափառական աշուղին, Սիրո՛ւն տիկնայք, ջահե՛լ տըղերք, Լա՛վ ուշ դըրեք իմ խաղին։ Մենք ամենքըս հյուր ենք կյանքում Մեր ծնընդյան փուչ օրից, Հերթով գալիս, անց ենք կենում Էս անցավոր աշխարհից։ Անց են կենում սեր ու խընդում, Գեղեցկություն, գանձ ու գահ, Մահը մերն է, մենք մահինը, Մարդու գործն է միշտ անմահ։ Գործն է անմահ, լա՛վ իմացեք, Որ խոսվում է դարեդար, Երնե՜կ նըրան, որ իր գործով Կապրի անվերջ, անդադար։ Չարն էլ է միշտ ապրում անմեռ, Անե՜ծք նըրա չար գործքին, Որդիդ լինի, թե հերն ու մեր, Թե մուրազով սիրած կին։ Ես լավության խոսքն եմ ասում, Որ ժըպտում է մեր սըրտին. |
| Ո՞վ չի սիրում, թեկուզ դուշման, Լավ արարքը, լավ մարդին։ Է՜յ, լա՛վ կենաք, ակա՛նջ արեք, Մի բան պատմեմ հիմի ձեզ, Խոսքըս, տեսեք, ո՞ւր է գընում, Քաջ որսկանի գյուլլի պես։ I Նադիր Շահը զորք հավաքեց, Զորք հավաքեց անհամար, Եկավ Թըմկա բերդը պատեց, Ինչպես գիշերն էն խավար։ — Հե՜յ, քաջ Թաթուլ, կանչեց Շահը, Անմա՞հ էիր քեզ կարծում. Ե՛կ, բերել եմ ես քու մահը, Ի՜նչ ես թառել ամրոցում։ — Մի՛ պարծենա, գոռոզ Նադիր, Պատասխանեց էն հըսկան. Գըլխովը շա՜տ ամպեր կանցնեն, Սարը միշտ կա անսասան։ Ասավ, կանչեց իր քաջերին, Թուրը կապեց հավլունի, Թըռավ, հեծավ նըժույգ իր ձին, Դաշտը իջավ արյունի։ Ու քառսուն օր, քառսուն գիշեր, Կըռիվ տըվին անդադար, Ընկան քաջեր, անթիվ քաջեր, Բերդի գըլխին հավասար։ Իրան, Թուրան ողջ եկել են, Թաթուլն անհաղթ, աննըկուն, |
| Զորք ու բաբան խորտակվել են, Նըրա բերդը միշտ կանգուն։ Ու միշտ ուրախ, հաղթանակով Իր ամրոցն է դառնում նա. Սպասում է էնտեղ կինը, Ջահել կինը սևաչյա։ II Էն տեսակ կին, Ես իմ հոգին, Թե աշուղն էլ ունենար, Առանց զենքի, Առանց զորքի Շահերի դեմ կըգնար։ Սիրո հընոց, Կրակ ու բոց՝ Էնպես աչքեր թե ժըպտան, Մարդու համար Օրվա պես վառ Գիշերները լույս կըտան։ Վարդի թերթեր՝ Էնպես շուրթեր Թե հաղթություն քեզ մաղթեն, Էլ քեզ ո՛չ Շահ, Ո՛չ ահ ու մահ, Ո՛չ զենք ու զորք կըհաղթեն։ III Ու կըռվի դաշտում Շահի առաջին Արին մի անգամ գովքը սիրունի, Նըրան՝ իր տեսքով, հասակով, ասին, |
| Չի հասնի չըքնաղ հուրին Իրանի։ Ծով են աչքերը Ջավախքի դըստեր, Ու կորչում է մարդ նըրա հայացքում, Ճակատը ճերմակ էն ձյունից էլ դեռ, Որ բարձր Աբուլի գագաթն է ծածկում։ Նա է շունչ, հոգին իշխան Թաթուլի, Նըրա սիրովն է հարբած էն հըսկան, Նըրա ժպիտն է քաջին ուժ տալի, Որ դաշտն է իջնում առյուծի նըման։ Թե տիրես, մեծ Շահ, դու նըրա սըրտին, Թաթուլն էլ անզոր կընկնի ոտիդ տակ, Հանգիստ կըտիրես և Թըմուկ բերդին, Որ չես կարենում էսքան ժամանակ։ IV Էսպես է ասել հընուց էդ մասին Ֆարսի բյուլբյուլը, անմահ Ֆիրդուսին․ Ի՜նչը կըհաղթի կյանքում հերոսին, Թե չըլինին Կինն ու գինին։ Արևի նման ճակատը պայծառ, Նայում է խըրոխտ, կանգնած ինչպես սար․ Ո՜վ կանի նըրան գետնին հավասար, Թե չըլինին Կինն ու գինին։ Պարում է ասես կըռիվ գընալիս, Գետընքից վերև թըռչում ման գալիս, Ո՜վ ցած կըբերի նըրան թըռչելիս, Թե չըլինին Կինն ու գինին։ Թեկուզ և արար աշխարհ գա վըրան, Կերթա դեմ ու դեմ, տուր չի տալ իրան, |
| Ռուստեմ Զալն էլ չի հաղթիլ նըրան, Թե չըլինին Կինն ու գինին։ V Ու ղըրկեց Շահը իր թովիչ երգչին, Գընա տե՛ս, ասավ, Թըմկա տիրուհուն, Երգի՛ իմ սերը նըրա առաջին, Պատմի՛ իմ փառքը ու գանձը անհուն։ Խոստացի նըրան իմ ոսկի գահը, Խոստացի նըրան ամե՜ն, ամեն բան, Ինչ կարող է խոստանալ Շահը, Երկրակալ Շահը իր սիրած կընկան։ ――――――――――― Ուր ահեղ կըռվով չի մտնիլ արքան, Ղոնաղ է աշուղն իրեն սազի հետ. Եվ ահա մի օր ծեր, թափառական Մի աղքատ աշուղ մըտավ Թըմկաբերդ։ VI Գոռում են, դողում Թըմկա ձորերը, Կանգնած է Թաթուլ Շահի հանդիման. Զարկում են, զարկվում դուշման զորքերը, Արյունը հոսում էն Քըռի նըման։ Զարկում են, զարկվում դուշման զորքերը, Արյունը հոսում էն Քըռի նըման. Երգում է աշուղն իր Շահի սերը, Անհուն գանձերը ու փառքն անսահման… Լըսում է մատաղ Թըմկա տիրուհին․ Եվ վըրդովում են իր միտքը թաքուն Դավաճան գործի ամոթը խորին Եվ արքայական փառքն ու մեծություն… |
| Լըսո՞ւմ ես դու, սիրուն տիկին, Ա՛յ նազանի աննըման. Նայի Շահի՜ն, իրեն զորքի՜ն, Աշխարհքի տերն անսահման… Մեզ պես տըկար մարդ է նա էլ՝ Սիրուններին միշտ գերի. Քու ճակատին թագ է վայել․ Լինիս շքե՜ղ թագուհի… Լըսում է չքնաղ Թըմկա տիրուհին Գիշեր ու ցերեկ, նորից ու նորից… Ու դարձավ նա լո՜ւռ, դալո՜ւկ, մըտախո՜հ, Ու քունը փախավ սիրուն աչքերից… VII Դարձավ իր կըռվից իշխան Թաթուլը, Դարձավ հաղթական իրեն զորքի հետ, Սըրբեց, պատյանը դըրավ կեռ թուրը, Ցնծության ձայնից դողաց Թըմկաբերդ։ Խընջույք է սարքել Թըմկա տիրուհին, Ցերեկ է արել խավար գիշերը. Հեղեղի նըման հոսում է գինին, Ու քեֆ է անում Ջավախքի տերը։ Պըտույտ է գալի չըքնաղ տիրուհին, Անցնում է, հըսկում սեղաններն ամեն, Հորդորում, խընդրում, որ ուրախ լինին, Որ լիքն ու առատ բաժակներ քամեն։ — Հապա լըցրե՜ք, իմ քաջ հյուրեր, Բաժակներըդ լիուլի, Խըմենք— Աստված կըտրուկ անի Թուրը իմ քաջ Թաթուլի։ |
| — Է՜յ, տեր աստված կըտրուկ անի Թուրը մեր քաջ իշխանի, Նըրա շուքը միշտ հանապազ Մեր գըլխիցը անպակաս։ Ու թընդում է Թըմուկ բերդը Էն աղմուկից խընդության, Որոտում են տաղն ու երգը Գոռ ձայներով հաղթական։ — Էն մըթին ամպից արծի՞վն է իջնում, Սարի արծիվը շեշտակի թափով։ — Էն Թըմկա բերդից Թաթուլն է իջնում, Թըշնամու հոգին լըցնում սարսափով։ — Էն Թըմկա ձորում սև ա՞մպն է գոռում, Էն շա՞նթն է ճայթում էնպես ահարկու։ — Էն Թըմկա ձորում Թաթուլն է կըռվում, Էն թուրն է շաչում էնպես ահարկու։ Ի՜նչ սարի արծիվ կըհասնի քաջին, Ի՜նչ Շահ կըկանգնի նըրա առաջին։ Ու չի դադարում երգի հետ վարար Կախեթի գինին խելագար հոսել․ Խըմում են տիկնոջ թանկ կյանքի համար, Որ էն ժայռերին ծաղիկ է բուսել։ Խըմում են կըռվող քաջերի փառքին, Որ կըռվի դաշտում կյանք չեն խընայում, Եվ ընկածների սուրբ հիշատակին, Որ երկընքից են այժմ իրենց նայում… Պըտույտ է գալի ծաղիկ տիրուհին, Անցնում է, հըսկում սեղաններն ամեն, Հորդորում, խընդրում, որ ուրախ լինին, Որ լիքն ու առատ բաժակներ քամեն։ |
| — Օ՜ֆ, տիրուհի, աստված վկա, Էլ չենք կարող մենք խըմել. Էլ ուժ չըկա, էլ տեղ չըկա, Շատ ենք խըմել ու հոգնել… Ու հանգչում է Թըմուկ բերդը Պապանձվում է ու մարում, Հարբած, հոգնած տերն ու զորքը Մըրափում են խավարում։ VIII Լուռ ու խավարչտին կամարների տակ, Հոգնած ու քընած բազմության վըրով Թըռչում են, թըռչո՜ւմ, սև, չարագուշակ Երազներն ահեղ, անվերջ խըմբերով։ Երազ է տեսնում Թաթուլ իշխանը, Որ վիշապ օձը եկել է ահա, Եկել, փաթաթվել, իր բերդը պատել, Գըլուխը դըրել ետ պոչի վրա։ Ու բարձրացնում է հըրեշն ահռելի, Իրեն գըլուխը բարձրացնում է վեր, Բարձրացնում մինչև բարձունքը բերդի, Մինչև Թաթուլի պալատն ու տըներ։ Պառկած է իբրև Թաթուլ իշխանը Նազելի կընոջ գըլուխն իր կըրծքին, Ու իբր ասում է՝ վե՛ր կաց, իմ հրեշտակ, Թո՛ղ, որ սպանեմ ես էդ հըրեշին։ Էսպես է ասում Թաթուլ իշխանը, Ու զարհուրանքով տեսնում է հանկարծ, Իրեն սիրելի կընոջ գըլխի տեղ Օձի գըլուխն է կըրծքին ծանրացած… |
| IX Է՜յ, հըսկեցե՛ք, ի՞նչ եք քընում, Քաջ զինվորներ Թաթուլի. Ո՞վ է, տեսեք, տանջվում մըթնում, Քուն չի աչքին մոտ գալի։ Չըլինի՞ թե հաղթահարված, Ճարը հատած թըշնամին Դավ է դընում մութն ու մեռած Կես գիշերվա էս ժամին։ Վե՜ր կացեք, վե՜ր, ամբողջ գիշեր Մարդ է գընում ու գալի. Հե՜յ, զարթնեցե՜ք, առյուծ քաջեր, Պահապաններ Թաթուլի։ Վե՜ր կացեք, վե՜ր, հարբեցրել է Իր հաղթական հյուրերին, Բաց է անում դուռն ու դարպաս Ձեր դավաճան տիրուհին։ Դա՜վ… դա՜վ… ելե՜ք… կոչնա՜կ… պահնա՜կ… Զենք առեք շո՜ւտ… ձի հեծե՜ք, ձի՜… Ճըռընչում են, դըղըրդում են Դարպասները երկաթի… X Բաց արավ ցերեկն իր աչքը պայծառ Աշխարհքի վըրա, Ջավախքի վըրա, Ավերակ բերդին, սև ամպի նըման, Ծուխն ու թըշնամին չոքել են ահա։ Հաղթության փառքով ու գինով հարբած Քընած են բերդի և՛ զորքերն, և՛ տեր, Ու հավիտյան էլ մընացին քնած, Դավին անտեղյակ, ցավին անտարբեր։ |
| Նըստած է Շահը․ նըրա առաջին Ահա իրիկվան քեֆի սեղանը. Նայում է Շահը անտեր գահույքին, Մտքովն անցնում է աշխարհքի բանը։ Աշխարհում հաստատ չըկա ոչ մի բան, Ու մի՛ հավատալ երբեք ոչ մեկին, Ոչ բախտի, փառքի, ոչ մեծ հաղթության, Ոչ սիրած կնկա տըված բաժակին… Ու լի դառնությամբ հարցընում է նա Դալուկ, մարմարիոն Թըմկա տիրուհուն. — Պատասխան տո՛ւր ինձ, մատնիչ սևաչյա, Մի՞թե Թաթուլը քաջ չէր ու սիրուն… — Քաջ էր ու սիրուն քեզնից առավել. Մի բարձր ու ազնիվ տղամարդ էր նա. Կնոջ մատնությամբ ամրոց չէր առել, Չէր եղել կյանքում երբեք խաբեբա… Էսպես տիկինը տըվավ պատասխան. Անհուն ցասումից մըռընչաց Շահը. — Հե՜յ, դահի՜ճ, գոռաց գազանի նըման. Դահիճը իսկույն մտավ սրահը։ XI Դահիճն եկավ ոտից գըլուխ Կարմիր հագած ու արյուն, Ու դուրս տարան իր պալատից Թըմկա չըքնաղ տիրուհուն։ Տարան անտակ էն ժեռ քարից, Որ կանգնած է մինչ էսօր, Էն ահավոր քարի ծերից Գըլորեցին դեպի ձոր։ |
| Գել ու աղվես եկան հանդից Ագահ սիրտը լափեցին, Ցին ու ագռավ իջան ամպից, Սև աչքերը հանեցին։ Անցավ անտես ու աննըման Էն սիրունը աշխարհից, Ինչպես ծաղիկն անցած գարնան, Որ չի ծաղկիլ էլ նորից։ Անցավ զալում էն մեծ արքան Իրեն փառքով ու զորքով, Անցավ Թաթուլն էն հաղթական Ու իր քաջերն էն կարգով։ Ու նըրանից մենակ անմեռ Էս զրույցը հասավ մեզ, Որ մեզանից հետո էլ դեռ Պետք է խոսվի միշտ էսպես։ XII Հե՜յ, պարոննե՛ր, ականջ արեք Թափառական աշուղին, Սիրո՛ւն տիկնայք, ջահե՛լ տըղերք, Լա՛վ ուշ դըրեք իմ խաղին։ Ամենքս էսպես հյուր ենք կյանքում Մեր ծնընդյան փուչ օրից, Հերթով գալիս անց ենք կենում Էս անցավոր աշխարհից։ Անց ենք կենում… միայն անմահ Գործն է խոսվում լավ ու վատ. Ա՜խ, երանի՝ ո՛վ մարդ կըգա Ու մարդ կերթա անարատ։ |
Թմկաբերդ
Թմկաաբեր, Թմուկ կամ Թմկա բերդը միջնադարյան հայկական բերդ է Մեծ Հայքի Գուգարք աշխարհում` Կուր գետի ձախ ափին: Ներկայումս գտնվում է Վրաստանի տարածքում:
Բերդը գտնվում է երեք բլուրների վրա և շրջապատված է 150 մ երկարությամբ և 3 մ լայնությամբ պատով: Յուրաքանչյուր բլրի վրա կա մի քանի աշտարակ: Թմկաբերդն ուներ երեք դուռ՝ հարավային, հյուսիսային և արևելյան։ Առանձին ցածրադիր բլրի վրա պահպանվել են մատուռի հարավային և արևելյան պատերը, որոնց վրա ժամանակին պատկերված են եղել Սուրբ Աստվածածինը, երկու կույսերը և երկու առաքյալները: Հարավային պատի կամարի ներքևի մասում երևում է մի սրբի պատկեր: Հարավային դռան մոտից ստորգետնյա ճանապարհը ժայռի միջով իջնում է դեպի Կուր գետը։ Բլուրներից մեկի առջևում կա 4,5 մ բարձրությամբ կոթող, որի շուրջը առկա են տների ավերակներ։
Այստեղ է գտնվում Թմբուկ (Թմոգվի) գյուղը, որի գերեզմանատանը կան հայերեն արձանագրություններով բազմաթիվ տապանաքարեր ու խաչարձաններ:
Թմկաբերդի հետ է կապված Հովհաննես Թումանյանի «Թմկաբերդի Առումը» պոեմը (1902 թ.):
Մարգարյան Գեղամ 